Review: Μίλα μου για γλώσσα

Μίλα μου για γλώσσα: Μικρή εισαγωγή στη γλωσσολογίαΜίλα μου για γλώσσα: Μικρή εισαγωγή στη γλωσσολογία by Φοίβος Παναγιωτίδης

My rating: 5 of 5 stars

Σημαντικό βιβλίο, ακόμα κι αν το μόνο που καταφέρνει είναι αυτό που ο Φοίβος Παναγιωτίδης υπόσχεται στην αρχή: να παρουσιάσει μια απλουστευμένη, «εκλαϊκευμένη» (δεν μου αρέσει καθόλου αυτή η λέξη ως απόδοση του pop) εισαγωγή στην γλωσσολογία, χωρισμένη σε κεφαλαιάκια-μπουκίτσες.

Πώς μαθαίνουμε να μιλάμε; Από τι είναι φτιαγμένη η γλώσσα; Ποια είναι η παλιότερη γλώσσα του κόσμου; Ποια η διαφορά γλώσσας και διαλέκτου; Τι σημαίνει μιλάω σωστά (ελληνικά); Γιατί μαθαίνουμε αρχαία; Θα μιλάμε όλοι αγγλικά σε 50 χρόνια; Πάσχουν οι νέοι μας από αφασία; Κινδυνεύουν τα παιδιά που μεγαλώνουν σε δίγλωσσο περιβάλλον; Είναι η πολυγλωσσία τεκμήριο ευφυΐας; Γιατί μας δυσκολεύουν οι ξένες γλώσσες; Πού βρίσκεται η Λατβία; Σε τι χρησιμεύει η γλωσσολογία;

Ίσως να μην καταφέρνει να δώσει εκτενείς απαντήσεις σε όλα αυτά τα ερωτήματα, όμως αυτός δεν είναι και ο στόχος του και θα έχανε πολλα αν προσπαθούσε να είναι πιο «επιστημονικό» ή διεξοδικό: πιστεύω πολύ σε έργα όπως αυτό τα οποία προσπαθούν να παρουσιάσουν μια πιο σφαιρική άποψη του θέματος τους και δεν χάνονται στις λεπτομέρειες, όπως τα αγαπημένα μου βιβλία του είδους What on Earth Happened και A Short History of Nearly Everything. Σίγουρα δεν ξέρω άλλα βιβλία παρόμοιου εύρους για το συγκεκριμένο θέμα, και ακόμα πιο σίγουρα όχι στα ελληνικά. Μου άνοιξε φυσικά την όρεξη για περισσότερη γλωσσολογία αλλά και για να εστιάσω περισσότερο στις γλώσσες μου…

Γενικά, ήταν απολαυστικό και θα το πρότεινα σε οποιονδήποτε, όχι μόνο σε φίλους των γλωσσών και της γλωσσολογίας. Μάλλον όσοι δεν έχουν ιδέα από γλωσσολογία πρέπει να το διαβάσουν περισσότερο!

Ευχαριστώ Δάφνη που μου το δάνισες. 🙂

View all my reviews

Mήπως είσαι πολυπολιτισμικός και δεν το ξέρεις;

Το παρακάτω κείμενο το βρήκα δημοσιευμένο στους Νέους Ορίζοντες, μια τοπική εφημερίδα της Νέας Σμύρνης, τεύχος Ιανουαρίου 2013. Διαβάζοντας το χαμογέλασα, συμφώνησα, αναφώνησα «ναι ρε φίλε!» όπως και «πες τα!» και τελικά αποφάσισα να το αναδημοσιεύσω. Απλά: αν έγραφα αυτό το άρθρο εγώ δεν θα μπορούσα ποτέ να τα έχω πει καλύτερα. Επομένως, δεν μπορώ παρα να το φιλοξενήσω και εδώ.


Ένα μικρό τεστ, για να συνειδητοποιήσουμε, πόσο η γνώση μας είναι εξαρτημένη από τη γνώση όλης της ανθρωπότητας και ότι τελικά, κάθε προσπάθεια για μια εθνική “καθαρότητα” ισοδυναμεί με το σκοτάδι της ναζιστικής πολιτιστικής τέφρας.

ΜΗΠΩΣ ΕΙΣΑΙ «ΠΟΛΥ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ»

ΚΑΙ ΔΕΝ ΤΟ ΞΕΡΕΙΣ;

Το γεγονός ότι ο κλασσικός Ελληνικός πολιτισμός είναι μία από τις βάσεις όλου του σύγχρονου κόσμου είναι μια αδιαμφισβήτητη αλήθεια. Η επιστήμη, η φιλοσοφία, το θέατρο, η δημοκρατία, έχουν σφραγίσει για πάντα την πορεία της παγκόσμιας ιστορίας. Από τη στιγμή, λοιπόν, που σήμερα, ακόμα και ο πιο απόμακρος από τα προηγμένα κέντρα πολιτισμός, είναι αναμεμειγμένος σε κάποιο βαθμό με τον ελληνικό, σημαίνει ότι η πλειονότητα της υφηλίου είναι πολυπολιτισμική. Το ζήτημα είναι, εμείς οι Έλληνες, τι είμαστε; Για παράδειγμα εσύ, που διαβάζεις αυτό το κειμενάκι, είσαι «πολυ-πολιτισμικός» ή όχι ;

Πριν απαντήσεις, σου υπενθυμίζουμε τα εξής:

Φοράς παπούτσια, μια παλαιολιθική εφεύρεση, που την αποκαλείς με ένα περσικό όνομα ( pāpuš, pa=πόδι + puş = κάλυμμα) και επίσης ένα παντελόνι που το εφηύραν οι Σκύθες κι εσύ το ονομάζεις με μια λέξη που προήρθε από το όνομα ενός χαρακτήρα της Ιταλικής Κομμέντια ντελ Άρτε, του Pantalone (δηλαδή Πανταλέων ). Φοράς βρακί, και αν είσαι από την Κρήτη, βράκες, που έχουν όνομα λατινικό (braccae) και είναι ένα ένδυμα, που οι Ρωμαίοι και οι Έλληνες το είδαν να το φοράνε οι Γαλάτες και οι Γερμανοί, ενώ δένεις στο λαιμό σου μια γραβάτα κροατική (χρβάτσκα). Οι τσολιάδες που θαυμάζεις φοράνε τη φουστανέλλα, που ήταν η φορεσιά των Βλάχων, Αλβανών κι Ελλήνων πολεμιστών και παράνομων, όπως την ξανασχεδίασε ο γερμανός ράφτης του Όθωνα (μίνι, πάνω από το γόνατο). Σήμερα, φοράς μπλου τζην, που υπήρξε επινόηση ενός Γερμανο-εβραίου ράφτη της Αμερικής, του Λεβί-Στράους, κατασκευάζεται από ένα ύφασμα που εφευρέθηκε στη Φλωρεντία και βάφεται με ένα χρώμα μπλε λουλακί (indigo, ελλ. ινδικόν),που τα αρχαία χρόνια το ανακάλυψαν οι Ινδοί.

Το εθνικό σου φαγητό, ο μουσακάς, έχει αραβικό όνομα (mussaka, σημαίνει φρέσκο) και δημιουργήθηκε στο παλάτι του Οθωμανού Σουλτάνου από γνώστη της Γαλλικής κουζίνας, εξού κι η μπεσαμέλ. Το άλλο σου αγαπημένο και πασίγνωστο Ελληνικό έδεσμα, ο gyros, ή ντονέρ, προέρχεται από τους οθωμανούς (doner= γυρίζει), που κι αυτοί τον δανείστηκαν από τον Αραβικό στρατό.

Τρως ντομάτες, πατάτες, καλαμπόκι, σοκολάτα και φραγκόσυκα και καπνίζεις, συνήθειες που πήρες από τους ινδιάνους της Αμερικής. Πίνεις κρασί που πρωτοεμφανίστηκε τα προϊστορικά χρόνια κάπου στον Καύκασο και σου αρέσει η μπύρα που είναι εφεύρεση των νεολιθικών κατοίκων της Μεσοποταμίας. ενώ πίνεις αφέψημα από καβουρντισμένους σπόρους καφέ, μια επινόηση των μουσουλμάνων σούφι του Μεσαίωνα. Τρως ψωμί, που επίσης είναι μια νεολιθική εφεύρεση των Μεσοποτάμιων, οι οποίοι, χιλιάδες χρόνια πριν από τους Έλληνες, (τουλάχιστον πριν από αυτούς που μιλούσαν ελληνικά) έκαναν την Νεολιθική και τη Γεωργική επανάσταση και εκτός των άλλων, επινόησαν την καλλιέργεια των δημητριακών, το άροτρο, το δρεπάνι, την ιστιοπλοΐα κι ακόμα τη γραφή, τους γραπτούς νόμους, τη γραφειοκρατία, τον στρατό, τη στρατιωτική στολή και το ιερατείο.

Τραγουδάς πάνω σε μουσικές κλίμακες, που οι αρχαίοι Έλληνες πήραν από γειτονικούς λαούς (μιξολύδιος, φρύγιος κλπ), τις προσέθεσαν στις δικές τους, και έτσι γεννήθηκε η κοινή ανατολική παράδοση. Οι πρόγονοί σου ανάπτυξαν την μουσική αυτή, όχι μόνοι τους, αλλά μαζί με όλους τους λαούς μιας περιοχής που ξεκινάει από το Σεράγιεβο και φτάνει ως την Ινδία και τη Βόρειο Αφρική.

Δίπλα σου ζουν τα μέλη μιας φυλής που ξεκίνησε από την βόρεια Ινδία γύρω στο 500 μ.Χ. για να φτάσει στα Βαλκάνια, και να πολιτογραφηθούν Έλληνες. Είναι οι Τσιγγάνοι, που οι οργανοπαίχτες τους αποτέλεσαν για αιώνες τη ραχοκοκαλιά της εθνικής σου μουσικής. Μπορεί να σου αρέσει, ειδικά αν είσαι από την Ήπειρο, το δημοτικό πολυφωνικό πεντατονικό τραγούδι, που ίδιο έχουν και οι Αλβανοί, και που δεν ανήκει αποκλειστικά ούτε σε μας ούτε στους Αλβανούς, αλλά έλκει την καταγωγή από τα προϊστορικά χρόνια, δηλαδή, πριν από την εθνογένεση των λαών της περιοχής.

Το εθνικό σου παραδοσιακό όργανο, το κλαρίνο, είναι το κλαρινέτο της Δυτικής συμφωνικής ορχήστρας, μια εφεύρεση ενός Γερμανού κατασκευαστή βασισμένη πάνω στο Γαλλικό πνευστό σαλιμό. Παίζεις τουμπελέκι, που είναι όργανο αραβικό. Χορεύεις τσάμικο που το χορεύουν και οι Τσάμηδες της Αλβανίας, χασαποσέρβικο, που βασίζεται σε σέρβικο ρυθμό και ζειμπέκικο, που είναι ο χορός μιας αρχαίας φυλής της Μικρασίας και που σήμερα τον χορεύουν και οι Τούρκοι της Σμύρνης. Η γιαγιά σου ίσως άκουγε σμυρναίικα τραγούδια, που προέρχονται από την ανατολίτικη παράδοση των μακάμ, που έχει στηριχτεί στη Βυζαντινή και άλλες ανατολίτικες παραδόσεις, αλλά κυρίως αναπτύχθηκε από Τούρκους, Εβραίους, Αρμένηδες και Έλληνες μουσικούς στην Οθωμανική Κωνσταντινούπολη. Εσύ ή οι γονείς σου, τη δεκαετία του 60, άκουγες μουσικές επιτυχίες, που δεν ήταν παρά Ινδικά τραγούδια με Ελληνικό στίχο, όπως π.χ. το Αυτή η νύχτα μένει (ulfat ka saaz chhedo) Μου λέτε να μη κλαίω (Yamma,yamma), το Καρδιά μου καμένη (Από την ταινία Mother India) και πάρα πολλές άλλες.

Ακούς, επίσης, μπλουζ και ραπ, ενώ εσύ ή οι μεγαλύτεροι συγγενείς σου χορεύουν τάνγκο, ρούμπα, σάμπα, τζαζ, ροκ, κλπ, δηλαδή ρυθμούς των αρχαίων κατοίκων της Αφρικής, όπως την διαμόρφωσαν οι σκλάβοι απόγονοί τους παρέα με τους ισπανόφωνους και τους Γερμανοεβραίους συνθέτες της Αμερικής και, μετά, μαζί με τους μουσικούς όλης της Γής. Το πιάνο που ακούς ή παίζεις είναι μια εξέλιξη του ευρωπαϊκού εκκλησιαστικού οργάνου, το οποίο ήταν ένα δώρο των Βυζαντινών στη Δύση, που προήρθε από την ύδραυλη, εφεύρεση του Κτησίβιου του Αλεξανδρέως, αλλά που οι συμπατριώτες μας δεν το χρησιμοποιούσαν. Η θεωρία των συγκερασμένων οργάνων που, αν είσαι μουσικός, χρησιμοποιείς, είναι δημιούργημα της Δυτικής Ευρώπης. Άραγε πόσο Ελληνικό τραγούδι ακούς και πόσο Αγγλικό ή Αμερικάνικο; Πόσα Ελληνικά συγκροτήματα και πόσα Αγγλικά; Και πόσο Ελληνικό σινεμά βλέπεις και πόσο Αμερικάνικο, Γαλλικό, Κινέζικο και Ιρανικό; Και πόσα ξένα σήριαλ στην τηλεόραση;

Υποθέτουμε, ότι σαν υπέρμαχος του Ελληνικού πολιτισμού που ίσως είσαι, γνωρίζεις πολύ καλά το Ελληνικό θέατρο, και ξέρεις απ’ έξω, τόσο τα έργα των αρχαίων ποιητών, (Αντιγόνη, Οιδίποδα, Ευμενίδες, Όρνιθες) όσο και των σύγχρονων, του Καμπανέλλη, του Κεχαΐδη και άλλων. Στη σκηνή, όμως, βλέπεις να παίζονται και έργα ξένων, του Σαίξπηρ, του Μολιέρου ή του Μπρέχτ. Άλλωστε πολλοί Έλληνες συνθέτες έχουν μελοποιήσει ποιήματα ξένων, του Λόρκα, του Μπρένταν Μπήαν, του Λόπε ντε Βέγκα, που σήμερα τραγουδιούνται σαν Ελληνικά τραγούδια.

Όταν ήσουν μικρός, σου διάβαζαν τα παραμύθια του Γκρίμ, του Άντερσεν και της Σέλμα Λάγκερλεφ, που τα είδες και στο σινεμά σαν κινούμενα σχέδια της Αμερικάνικης εταιρείας του Ντίσνεϋ ή στην τηλεόραση σαν γιαπωνέζικες παραγωγές, που σχεδιάζονται στην Κίνα. Και αργότερα, διάβασες σε μετάφραση ή σε κόμικς τους Άθλιους του Ουγκώ, τον Δον Κιχώτη του Θερβάντες, ή το Μόγλη του Κίπλιγκ.

Είναι πια σαφές το μήνυμα, αλλά συνεχίζουμε:

Μαθαίνεις πολεμικές τέχνες που ήρθαν από την Ιαπωνία και την Κίνα (κουγκ-φου, ται-τσι, καράτε, τζούντο, αικίντο). Ίσως κάνεις γιόγκα που είναι μια πανάρχαια θρησκευτική Ινδική πρακτική. Παρακολουθείς ένα παιχνίδι που οι νόμοι του φτιαχτήκανε το 1850 στην Οξφόρδη και παίζεται με μπάλα, που την επινόησαν δύο υποδηματοποιοί στη πόλη Ράγκμπυ της Αγγλίας. Παίζεις σκάκι, ένα παιχνίδι που ήρθε από την Ιταλία, που εκεί έφτασε από τις χώρες του Ισλάμ, αλλά κατάγεται από ένα παρόμοιο ινδικό παιχνίδι, που το έλεγαν τσατουράνγκα, ενώ η τράπουλα και τα χαρτιά που παίζεις, πρωτοεμφανίζονται στην Κίνα των Τάνγκ, τον ένατο αιώνα. Το καλοκαίρι πας διακοπές στα ελληνικά νησιά, και θαυμάζεις τους ανεμόμυλους, μία εφεύρεση από το ισλαμικό Αφγανιστάν.

Τα πρώτα Συντάγματα του κράτους σου είναι αντιγραφή των Γαλλικών και το νομικό σύστημα του κράτους σου στηρίζεται στο Ρωμαικό δίκαιο όπως κωδικοποιήθηκε στην Γαλλία του Ναπολέοντα. Αναγνωρίζεις τα Δικαιώματα του Ατόμου και του Πολίτη, όπως βγήκαν μέσα από τη Γαλλική Επανάσταση, που τα ιδανικά της επηρέασαν όλο τον κόσμο αλλά και τους κοντινούς σου προγόνους, όταν ξεκινούσαν τη δική τους Επανάσταση του 1821. Και πολλοί συμπατριώτες σου, έχουν ενστερνιστεί φιλοσοφικές ιδέες, που, εκτός από τον Πλάτωνα τον Αριστοτέλη ή τον Καστοριάδη, είναι παρμένες κι από τον Κάντ, τον Χέγκελ ή τον Μάρξ.

Το Ευαγγέλιο της θρησκείας σου είναι Εβραϊκό και έχεις ένα Θεό που έχει Εβραϊκό όνομα, Ιησούς, όπως και πολλές χιλιάδες συμπατριώτες σου, οι οποίοι ονομάζονται Ηλίας, Ιάκωβος, Ιωάννης, Μαρία, αλλά και Άδωνις, που είναι επίσης σημιτική λέξη συγγενής με το Εβραϊκό adonai, που σημαίνει Θεός (και δεν προέρχεται από το αρχαιοελληνικό…άδω ,τραγουδάω, που γράφεται με υπογεγραμμένη, αγράμματε ναζιστή Γεωργιάδη).

Στους πολέμους και τις Επαναστάσεις οι πρόγονοί σου πολεμούσαν χρησιμοποιώντας την πυρίτιδα, στα ταξίδια σου προσανατολίζεσαι με την πυξίδα, ενώ γράφεις σε χαρτί, χρησιμοποιείς χαρτονομίσματα, πετάς την Καθαρή Δευτέρα χαρταητό, τρώς και πίνεις από σκεύη πορσελάνης, και το καλοκαίρι η γιαγιά σου δροσίζεται κουνώντας τη χάρτινη βεντάλια, όλα αντικείμενα που εφευρέθηκαν στην Κίνα.

Γράφεις δεκαδικούς αριθμούς που είναι ινδική εφεύρεση, που την έφεραν στη Δύση οι Άραβες στην Ευρώπη, μαζί με έναν καινούριο αριθμό, το Μηδέν. Διαβάζεις εφημερίδες και βιβλία αλλά κι αυτήν την προκήρυξη, με τη βοήθεια μιας ανακάλυψης κάποιου Γερμανού τεχνίτη, του Γουτεμβέργιου, αν και πολύ πριν απ’ αυτόν η τυπογραφία είχε ανακαλυφτεί κι αυτή στην Κίνα. Χρησιμοποιείς τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, μιλάς στο κινητό σου, βλέπεις φωτογραφίες από τη σελήνη, που αν και σε όλα αυτά έχουν συνεισφέρει και οι Έλληνες, δεν είναι επιτεύγματα καθαρά Ελληνικά, ούτε κανενός άλλου έθνους, αλλά του ανθρώπινου γένους συνολικά.

Τέλος, όπως όλοι οι λαοί έχουν ενσωματώσει στο λεξιλόγιό τους χιλιάδες ελληνικές λέξεις, έτσι και εσύ καθημερινά χρησιμοποιείς πολλές λέξεις με ξένη καταγωγή.

σλάβικες (πέστροφα, ρούχο, πιροσκί, βάλτος, βίτσα, γκλάβα, γούνα, ντόμπρος, σβάρνα, στάνη, τσέλιγγας, πογκρόμ, κλπ)

τούρκικες ( Αλάνι, γιλέκο, γιαούρτι, γλέντι, εργένης, ζόρι, καπάκι, κουβάς, καβγάς, νάζι, κέφι, μπαμπάς, καρπούζι, τσάντα, τζάμι, χάλι, φλιτζάνι , κ.ά.)

περσικές (Αχούρι, ντιβάνι, αγγαρεία, μπόλικος, τραχανάς, παράδεισος)

αραβικές ( ελιξίριο, ζενίθ, καλούπι, καμφορά, καραβάνι, κάφρος, λουλάκι, μαούνα, σαφάρι, φουκαράς, αζιμούθιο, άλγεβρα, φιτίλι, αλκαλικός, αλκοόλ, χαντάκι, χάντρα, ζάχαρη, λεμόνι, μαγαζί, σιρόπι, παζάρι, κα).

αλβανικές (Καλαμπόκι, λουλούδι, κοκορέτσι, μπουκιά, σβέρκος, φλογέρα, φλοκάτη, κλπ),

λατινικές ( κάγκελο, κελί, λαρδί, λουκάνικο, φάβα, μανουάλι, κάστρο, πρίγκιπας, κούπα, κανάτα, σκάλα, πόρτα, μαρούλι, μούστος, κώδικας, πένα, μεμβράνη),

ιταλικές (φούστα, κάβος, μπαρκάρω, κουμαντάρω, σινιάλο, κουνιάδος, κουμπάρος, μαραγκός, πιλότος, μουστάρδα, καραμέλα, κομπόστα, κρέμα, πάστα, σαλάτα, κουφέτο, σαλάμι),

γαλλικές (Μπλε, καφέ, ροζ, ζακέτα, καμπαρντίνα, μαγιό, ταγέρ, καρό, γκαρνταρόμπα, δαντέλα, μακιγιάζ, σαλόνι, κρέπα, αφίσα, μπαλάντα, ρεσιτάλ, ντοκιμαντέρ, σουξέ, πιόνι, φαβορί, τουρνουά, καλοριφέρ, κοντέρ, ρουλεμάν ),

αγγλικές (κάμερα, ραντάρ, τούνελ, πουλόβερ, σερίφης, θρίλερ, κλόουν, σίριαλ, χόμπι, χιούμορ)

τσιγγάνικες (πουρός, τζάσε, χάφτω)

ινδικές (βεράντα, ζούγκλα, μπάνγκαλοου, πυτζάμα) ,

λέξεις φυλών από τα πέρατα του κόσμου (τατουάζ, ταμπού, τοτέμ, κανό, καγιάκ, μπούμερανγκ) και πολλές άλλες.

Μετά λοιπόν από αυτά, μπορείς να απαντήσεις μόνος σου στο ερώτημα αν είσαι και εσύ πολυ-πολιτισμικός ή όχι.

Στην περίπτωση που θα παραδεχτείς, ότι, ναι, είσαι και συ πολυπολιτισμικός, ουσιαστικά, παραδέχεσαι ότι είσαι άνθρωπος. Γιατί εμείς , τα μέλη του είδους homo sapiens sapiens, που ανήκουμε στους Μεγάλους Πίθηκους, είμαστε το κατεξοχήν έλλογο πρωτεύον, που παράγει πολιτισμό και μάλιστα, ένα πολιτισμό, που δεν μένει ποτέ στα όρια των ομάδων, που κατά καιρούς συγκροτούμε, αλλά διαχέεται σε όλον τον πλανήτη. Γιατί τελικά, η συλλογική μάθηση, δηλαδή η ικανότητα μέσω της γλώσσας να μαθαίνουμε πράγματα από άλλους λαούς και άλλες εποχές, είναι το μόνο πράγμα που μας ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα ζώα.

Μπορεί, πάλι, να νοιώθεις, ότι αυτά τα δάνεια σε μειώνουν προσωπικά, επειδή η ύπαρξή τους αμφισβητεί την ανωτερότητα του Ελληνικού Πολιτισμού, άρα και τη δική σου ανωτερότητα. Σ’ αυτή την περίπτωση, σημαίνει ότι έχεις πέσει θύμα της ακροδεξιάς προπαγάνδας, που είναι στη βάση της μια ιδεολογία κόμπλεξ, μίσους και έλλειψης κάθε πραγματικής καλλιέργειας. Μιας ιδεολογίας που προέρχεται από άξεστους ανθρώπους, αγράμματους, ανιστόρητους, ανελλήνιστους και ανέραστους, που μπερδεύουν τη μοναδικότητα του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού (και κάθε πολιτισμού) με το νεοναζιστικό μηδενισμό. Ψεύτες, που, σαν το ίνδαλμά τους, τον Χίτλερ, εξυψώνουν δήθεν τη κλασσική Ελλάδα, αλλά περιφρονούν το μεγαλύτερο επίτευγμά της, την Άμεση Δημοκρατία. Ανθρωπάκια, που κάτω από την περιφρόνηση που δείχνουν απέναντι σε όλους τους ξένους, κρύβουν την παντελή άγνοια της δικής μας κουλτούρας, της κλασικής και κυρίως της Νεοελληνικής, λόγιας και λαϊκής, που είναι μια κουλτούρα φιλοσοφημένη, ανθρώπινη, ερωτική, αντιστασιακή και εξεγερσιακή, για την οποία εμείς είμαστε περήφανοι. Όσοι σήμερα καταγγέλλουν τον «πολυπολιτισμό» και ψάχνουν μια Ελληνική «καθαρότητα», είναι φασίστες, που αν είχαν εκείνοι την απόλυτη εξουσία, τους δημιουργούς του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού θα τους είχαν κλείσει στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπως η χούντα του Παπαδόπουλου και η ψευτο-εθνικοφροσύνη τα χρόνια της Μακρονήσου. Και τότε, η Ελλάδα που θα είχαμε, θα μπορούσε να περιγραφεί μόνο με το σύνθημα: Ελλάς ίσον τέφρα.

Όσο για τον πολιτισμό της Κλασσικής Ελλάδας, δεν ανήκει στους αστοιχείωτους νεοναζί «εθνικιστές», αλλά ούτε και αποκλειστικά σε μας, στους υπόλοιπους Έλληνες. Ανήκει στην ανθρωπότητα, της οποίας είναι βασικό θεμέλιο, αλλά όχι το μοναδικό, και κυρίως, ανήκει σε όλους τους ανθρώπους, Έλληνες και ξένους, σε όσους τον γνώρισαν, τον αγάπησαν και τον εξέλιξαν.

ΑΥΤΟΝΟΜΗ ΟΜΑΔΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Πηγη:athens.indymedia.org


Δική μου αναδημοσίευση από Κυριακάτικο Σχολείο Μεταναστών.

Eκκλησίες: χρήσεις για την μετα-χριστιανική εποχή

Καθίστε μια στιγμή και σκεφτείτε πόσες εκκλησίες υπάρχουν στην Ελλάδα. Άγιες Φωτεινές, Άγιοι Σώστες, Άγιοι Γεώργιοι, Δημήτριοι, Βαρβάρες, Ιωάννηδες, Θεράπωντες, Νεκτάριοι… Μικρές, μεγάλες, τεράστιες, συνοικιακές, αρχάιες, νέες, πέτρινες, τσιμεντένιες, άγνωστες, διάσημες, διαλυμένες, πλούσιες, φτωχές, κιτς, γραφικές, όμορφες, άσχημες…

Κάποτε, η εκκλησία ήταν το κέντρο του χωριού ή της πόλης, ήταν ο τόπος συνεύρεσης των ανθρώπων. Θα πήγαιναν εκεί για να μάθουν το κουτσομπολιό αλλά και για να αποδώσουν τον φόρο τιμής στον Χριστό, να παρακολουθήσουν την λειτουργία ή το μυστήριο. Ήταν αναπόσπαστο μέρος της κοινωνικής και πνευματικής ζωής του τόπου για αιώνες — για να μην πω για σχεδόν δύο χιλιετίες, από την εποχή που ο Χριστιανισμός πάτησε το πόδι του γερά στην Ελλάδα για να αντικαταστήσει την Ελληνιστικό-ρωμαϊκή κουλτούρα. Αυτό μου ακούγεται λάθος γιατί ουσιαστικά η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία ήταν που θεσμοποίησε τον Χριστιανισμό στην Ελλάδα αλλά αυτή η ιστορία δεν είναι του παρόντος. Κάποτε η εκκλησία και ο χριστιανισμός, και μην πάτε πολύ πίσω, ακόμα και 30 χρόνια φτάνουν, ισοδυναμούσαν με την ελληνική κουλτούρα. Οι Έλληνες ήταν όλοι χριστιανοί και μάλιστα με έναν τρόπο τον οποίο δεν συναντάς εύκολα αλλού. Δεν θα ξεχάσω όταν ήμουν μικρός και με εντυπωσίαζε ότι το 99% των ανθρώπων που έμεναν στην Ελλάδα ήταν Χριστιανοί Ορθόδοξοι, μεταξύ τους περήφανα κι εγώ, όπως σε όλα τα παιδιά αρέσουν αυτές οι ξεκάθαρες υποθέσεις σχετικά με οτιδήποτε συμβαδίζει με τους τρόπους των γονιών τους. Αχ, παιδική αθωότητα… Οι Έλληνες μπορεί να μην ήταν θρήσκοι, να πήγαιναν να κοινωνήσουν κάθε Κυριακή, αλλά θα έκαναν τον σταυρό τους όταν πέρναγαν μπροστά από μια εκκλησία, δεν θα έβριζαν καθόλου εύκολα τα Θεία και άλλα πολλά που εύκολα μπορούμε να φανταστούμε όλοι μας.

Όσοι ξέρετε τις απόψεις μου, θα ξέρετε ότι είμαι πηγαία αντίθετος σε οποιαδήποτε οργανωμένη θρησκεία ειδικά με τον τρόπο που έχει οργανωθεί για αιώνες για να καταπιέζει ηθικά και να ελέγχει τους πληθυσμούς. Όμως όταν η θρησκεία είναι μέρος της κουλτούρας τοσο αναπόσπαστα όπως είναι τώρα στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου (πού θα ήταν οι άραβες χωρίς Ισλάμ; πού θα ήταν οι ινδοί χωρίς Ινδουισμό; πού θα ήταν οι έλληνες χωρίς Χριστιανισμό;) αναρρωτιέμαι τι μπορεί να μείνει αν αφαιρέσουμε την θρησκεία από έναν λαό, η οποία, ευτυχώς ή δυστυχώς, δρα και ως μια συνεκτική κόλλα για τους ανθρώπους, όπως δρα η εθνικότητα ή η γλώσσα. Ας μην ξεχνάμε ότι στην ανταλλαγή πληθυσμών του 1922-24 (την οποία έχω πολύ φρέσκια γιατί πήγα σε μια εξαιρετική έκθεση στο μουσείο Μπενάκη και στις προβολές δυο ντοκυμανταίρ: Σμύρνη, η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης και Διωγμός και ανταλλαγή πληθυσμών Τουρκία Ελλάδα: 1922-24. Δυο μπράβο στην κα. Μαρία Ηλιού, στον Αλέξανδρο Κιτρόεφ και σε όλους τους συντελεστές. Καιρός είναι εμείς της τρίτης γενιάς να ανακαλύψουμε τις ρίζες μας επιτέλους και να αποτινάξουμε τον μύθο της Μοναδικής Ιστορίας μια και καλή) τα κριτήρια της ανταλλαγής ήταν θρησκευτικά· μέχρι ένα σημείο πολύ αμφιλεγόμενο, η θρησκεία κρίνεται ταυτόσιμη με την εθνικότητα.

Κάποτε οι παπάδες και οι μητροπολίτες ήταν αρχηγοί και σύμβολα, όπως ήταν ο Χρυσόστομος για τους Έλληνες της Σμύρνης. Ήταν πνευματικοί ηγέτες και αναπόσπαστα μέρη της κοινωνίας. Δεν μπορώ να ξέρω αν τιμούσαν την θέση τους ή όχι, πάντως δεν ήταν στην θέση που βρίσκονταν σήμερα: η ύπαρξη τους είχε πραγματικό νόημα γιατί ο κόσμος πίστευε στην ανάγκη τους και στο υπερβατικό, το εξαιρετικό το οποίο εκπροσωπούσαν.

Σήμερα, οι παπάδες μόνο χρήσιμοι δεν είναι, ούτε καν συμβολικά. Αυτό το σάπιο σύστημα που λέγεται Εκκλησία της Ελλάδος που ούτε έχει οποιαδήποτε σχέση με τις (όποιες) ηθικές αρχές του Χριστιανισμού ούτε κατα οποιαδήποτε τρόπο αντανακλά τις ανάγκες και τις αρχές της κοινωνίας, αργοπεθαίνει, όπως η οργανωμένη θρησκεία πεθαίνει εδώ και καιρό στις νεοφιλελεύθερες χώρες. Για να μην αναφέρω την αμύθητη περιουσία της που λέγεται ότι θα έφτανε ακόμα και για να ξεπληρώσει το ελληνικό χρέος. Συντηρείται μόνο από τους διόλου ευκαταφρόνητους αριθμούς συντηρητικών/φοβισμένων ηλικιωμένων οι οποίοι ποτέ δεν έμαθαν να ψάχνουν την σωτηρία του σώματος, της ψυχής και της ελευθερίας τους παρα μόνο εκ των έξω.

Οι νεώτερες γενιές δεν αντιπροσωπεύονται από την εκκλησία πια. Δεν ξέρουν τα ευαγγέλια, βαριούνται στους αγιασμούς, δεν πιστεύουν στον Χριστιανικό τριαδικό Θεό αλλά μπορεί να πιστεύουν σε κάτι άλλο το οποίο να αποκαλούν Θεό, σε μια δική τους προσωπική κοσμοθεωρία. Όλο και περισσότεροι νέοι και όχι και τόσο νέοι πια δεν πάνε στην εκκλησία, ούτε καν μέσα στο Πάσχα, επιλέγοντας να είναι πιο δημιουργικοί και λιγότερο παραδοσιακοί. Οι γονείς όλο και λιγότερο βαφτίζουν τα παιδιά τους με χριστιανικά ονόματα, επιλέγοντας αρχαιοελληνικά ή συνδυαστικά. Μιλώντας για την Αρχαία Ελλάδα, αυτή αντικαθιστά όλο και περισσότερο τα χρόνια του χριστιανισμού για τους Έλληνες ως την εκ των πραγμάτων ιστορία τους. Τι δόξα έχει να προσφέρει στον απλό Έλληνα η σύνδεση με το χριστιανικό του και με το υπο συμβίωση με άλλα έθνη και θρησκείες υπο την Οθωμανική Περίοδο παρελθόν; Ξεχνάει τα 1500+ χρόνια τα οποία ήταν χριστιανός και δημιουργεί την ιστορική του αντίληψη ως απόγονος του Περικλή, του Αλέξανδρου, του Leonidas και του Πλάτωνα. Η χριστιανική σημαία του πλέον συμβολίζει και την Αθηναϊκή Συμμαχία, την Αττική Διάλεκτο και την περικεφαλαία.

Από αυτή την σύγχυση και την ανάδυση μιας νέας Ελληνικής ταυτότητας με πολύ περισσότερη έμφαση σε αρχαιοελληνικά στοιχεία και μια στροφή μακριά από την πολύ πιο πρόσφατη παράδοση (δηλαδή, από το τι έκαναν οι προπαππούδες και οι παππούδες μας) ο μόνος πραγματικός ηττημένος είναι η Χριστιανική πίστη. Για να επιστρέψω λοιπόν στο πώς ξεκίνησα αυτό το κείμενο:

Τι θα απογίνουν οι εκκλησίες αν οι Έλληνες πλέον είναι Χριστιανοί μόνο για να κρατάνε τα προσχήματα;

Είχα την παραπάνω απορία όταν κατάλαβα ότι οι εκκλησίες, όπως τα πάντα, είναι εφήμερες, και οι περισσότερες χτίσηκαν όταν οι ανάγκες και τα τα πιστεύω των Ελλήνων ήταν τελείως διαφορετικά. Σίγουρα η κοινωνία σε κάποια φάση θα σταματήσει να τις χρησιμοποιεί εντελώς ως ναούς του Χριστιανισμού, αφού όπως φαίνεται η κοινωνία δεν θα χαρακτηρίζεται πια παρα ελάχιστα και επιφανειακά από την χριστιανική ταυτότητα. Ακόμα κι αν οι Έλληνες παραμείνουν κατα κώρον χριστιανοί στις πεποιθήσεις τους, αυτός ο Χριστιανισμός θα έχει προτεσταντοποιηθεί/εξατομικευθεί ακόμα περισσότερο και δεν θα χρειάζονται εκκλησίες ή παπάδες.

Φανταστείτε την αγαπημένη σας εκκλησία σε 50 ή 100 χρόνια. Αν μέινετε στην Ελλάδα στις δύσκολες εποχές που έρχονται, πιστεύετε ότι τα παιδιά σας (αν κάνετε), τα εγγόνια ή τα δισέγγονα σας, θα έχουν το οποιοδήποτε ενδιαφέρον να πάνε στην εκκλησία; Μάλλον θα είναι εγκαταλειμμένη και θα έχει πέσει σε αχρηστία προ πολλού. Σε τι κατάσταση θα είναι αυτή; Γκρεμισμένη, μουχλιασμένη, με τα χρυσά της κλεμμένα προ πολλού και το εσωτερικό της βανδαλισμένο από τα πεινασμένα και αγανακτησμένα πλήθη; Είναι μια πιθανότητα.

Δεν είναι κρίμα όλες οι χιλιάδες, για να μην πω δεκάδες χιλιάδες, εκκλησίες στην Ελλάδα να έχουν βρει μια παρόμοια μοίρα αχρηστίας και εγκατάλειψης; Είναι χρήσιμοι χώροι οι οποίοι θα μπορούσαν να εκμεταλλευθούν διαφορετικά. Τι άλλες χρήσεις μπορούν να έχουν;

Μερικές ιδέες:

  • Να γκρεμιστούν ώστε οι χώροι που καταλαμβάνουν να αξιoποιηθούν διαφορετικά. Ελπίζω όχι με την δημιουργία εμπορικών κέντρων ή ναούς στην καινούργια παγκόσμια θρησκεία, στον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό. Ίσως ερευνητικά κέντρα, πάρκα, σχολεία; Οι ιδέες πολλές και οι δυνατές χρήσεις περισσότερες.
  • Κάποιες σαφώς να γίνουν μουσεία. Δεν μπορούν ΟΛΕΣ να γίνουν μουσεία, πάντως, και αν κρίνω από την σημερινή κατάσταση των μουσείων στην επικράτεια, αυτό ίσως να καταδικάσει το μέλλον τους χειρότερα από κάθε άλλη πιθανή επιλογή.
  • Ουτοπική πρόταση Ι: μετατροπή των εκκλησιών σε τόπους ενημέρωσης σχετικά με τα φαινόμενα αυθυποβολής και διαχωρισμού που δημιουργούν οι θρησκείες («εγώ έχω δίκιο, όχι εσύ»), κατ’ επέκταση πώς όλες οι θρησκείες ουσιαστικά δίνουν διαφορετικό όνομα και υπόσταση σε κάτι το κοινό και άρα προσπάθεια εύρεσης και προβολής των κοινών σημείων των θρησκειών, infostands για την ενημέρωση σχετικά με μη-μονοθεϊστικές φιλοσοφίες και θρησκείες (ταοϊσμός, ζεν, βουδισμός, ινδουισμός, shinto, ανιμισμός) και διασυνδέσεις για περαιτέρω έρευνα στους εκάστοτε φορείς ή τον γκουρού της γειτονίας σας. Αυτή η ενημέρωση μπορεί να είναι και σε τοπικό επίπεδο.
  • Ουτοπική πρόταση ΙΙ: προαιρετικά με την επιλογή Ι, αλλά όχι σε αμοιβαία σύγκρουση μεταξύ τους, να γίνουν οι εκκλησίες κέντρα ενημέρωσης σχετικά με καταπατήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, φυλετικής (gender & ethnicity) ανισότητας και άλλων παρόμοιων συμπεριφορών για την βοήθεια πάταξης τους. Όπως και η παραπάνω πρόταση, και αυτή η ενημέρωση μπορεί να είναι σε τοπικό επίπεδο.
  • Σε κάθε εκκλησία μπορεί να εγκατασταθεί ένα Total Perspective Vortex [1][2][3][4, ως προέκταση στο 3] με ειδικό επιτελείο αναπροσαρμογής ώστε το βασανιστήριο της πλήρης συνειδητοποίησης της ασημαντότητας του να γίνει χρήσιμη στον εκάστοτε άνθρωπο και να τον βοηθήσει να διοχετεύσει την ενέργεια που θα έρθει από την πλήρη αυτή συνειδητοποίηση σε χρήσιμες και όχι αυτοκαταστροφικές ενέργειες.
  • Μπορούν να γίνουν θεματικά cinema ή κλαμπ. Ειδικά οι μεγάλες εκκλησίες θα μπορούσαν να έχουν μεγάλη επιτυχία έτσι.
  • Πού ξέρεις; Μπορεί ο Χριστιανισμός παγκοσμίως να ξεκινήσει μια εκστρατεία για να ξανακερδίσει τα χαμένα πλήθη. Θα γνωρίσουμε την Αντιμεταρρύθμιση Mk. II η οποία θα φέρει την θρησκεία στο πνεύμα της εποχής. Το δόγμα θα ψηφιοποιήσει τα ιερά κείμενα και θα τα μεταφράσει σε LOLspeak γραμμένο με greeklish, θα αντικαταστήσει οποιαδήποτε αναφορά στην Αγία Τριάδα με τις λέξεις “Τhe Force” και θα επανεκδόσει τα ανέκδοτα του Chuck Norris με τον Χριστό στην θέση του Chuck Norris, το αίμα του Χριστού θα είναι σφηνάκια Vodka Red Bull και το σώμα του πατατάκια με γεύση πίτσα. Οι ίδιες οι εκκλησίες θα έχουν μηχανήματα εικονικής πραγματικότητας στις οποίες θα τρέχει το MMORPG (Massive Multiplayer Online Religious Piety Game) Word of God στο οποίο οι πιστοί θα έχουν έναν Χριστιανό χαρακτήρα τον οποίο θα πρέπει να περάσουν από διάφορα στάδια ιεροσύνης. Οι άνθρωποι εξουσίας της Εκκλησίας θα αναδεικνύονται μέσω των highlevels τoυ παιχνιδιού και οι game masters θα είναι οι επίσκοποι και αρχιεπίσκοποι. H πρόοδος μέσα στο παιχνίδι θα γίνεται μέσω της εκπλήρωσης διάφορων χριστιανικών αποστολών όπως το να πλέκουν επιτάφιους, να ψέλνουν εκκλησιαστικούς ύμνους με interface α λα SingStar και Guitar Hero ή να αποστηθίζουν εδάφια της Παλιάς και Νέας Διαθήκης τα οποία μετά θα πρέπει να παίξουν με ένα σύστημα ηθικών επιλογών εμπνευσμένο από παλιά παιχνίδια ρόλων. Το PvP κομμάτι του παιχνιδιού θα έχει native σύνδεση και θα είναι πλήρως συμβατό με το World of Allahγια πραγματική θρησκευτική δράση. Το παιχνίδι θα μπορεί να συνεχιστεί και σε φορητές συσκευές, με τις οποίες οι παίχτες θα μπορούν να μαζεύουν XP κάνοντας τον σταυρό τους έξω από άλλες εκκλησίες εκτός της δικής τους με ειδικά achievements για τις απομακρυσμένες εκκλησίες. Ειδικά achievements θα υπάρχουν και για την τέλεση του ακάθιστου ύμνου, ενός ορισμένου αριθμού «Χριστός-ανέστη-αληθώς-ανέστη» καθώς και σε γιορτές αγίων. Φυσικά θα υπάρχει και σύστημα pay-to-win βασισμένο στα παραδοσιακά συγχωροχάρτια με ειδικά μπόνους για κονσόλες Word of God εγκαθεστιμένες σε μοναστήρια. Οι γυναίκες πιστοί θα έχουν δικαίωμα παιχνιδιού αλλά μόνο τις μέρες που δεν θα έχουν περίοδο· μην τα ισοπεδώσομε και όλα!
Highlevel παίκτης του Word of God μαζεύοντας XP στην φορητή του συσκευή.

 

Περισσότερες χρήσιμες προτάσεις για το επόμενο βήμα για τις εκκλησίες είναι ευπρόσδεκτες!

 

 

Πολιτισμική σχέση Ελλάδας και Τουρκίας — Ιστορικό υπόβαθρο

Αυτό το κείμενο αρχικά ήταν μέρος του ανερχόμενου “Πέντε νύχτες στο Ίστανμπουλ (και μία στο Αϊβαλί)” αλλά άρχισα να γράφω, να γράφω, να γράφω… Τελικά αποφάσισα ότι θα ήταν καλύτερο σαν ξεχωριστό post.

Στην Κωνσταντινούπολη και στην Τουρκία γενικότερα, ένοιωσα κάτι αρκετά παράξενο. Ένοιωσα λες και όλα ήταν οικεία… αλλά ταυτόχρονα ξένα. Η συμπεριφορά των ανθρώπων και πράγματα τα οποία δεν θα περίμενες να βρεις εκτός Ελλάδας έκαναν την εμφάνιση τους παντου. Περίπτερα δίπλα σε τζαμιά με πανύψηλους μιναρέδες, τούρκοι που έπιναν τσαί αντί για φραπεδούμπα (nescafe: το μόνο αγαθό πιο ακριβό στην Τουρκία παρα στην Ελλάδα) παίζοντας tavla (τάβλι). Ήταν σαν μία Ελλάδα η οποία θα είχε επηρεαστεί για αιώνες απο την κουλτούρα του ισλαμικού κόσμου…

Οι Έλληνες έχουμε μια παράξενη ιδέα για τον εαυτό μας. Νομίζουμε πως απο την αρχή του χρόνου έχουμε υπάρξει ως μία ενιαία φυλή-κράτος-έθνος-θρησκεία-πολιτιστική οντότητα. Απο την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, οι έλληνες έτρωγαν σουβλάκι, έπιναν ούζο, χόρευαν συρτάκι, παίζαν μια αρχαία παραλλαγή του μπουζουκιού σε σχήμα λύρας και φυσικά λάτρευαν τον Χριστό με την μορφή του αγνώστου θεού. Αν πάρουμε ως δεδομένη την ιστορία που διδασκόμαστε και πιάσουμε τα υπονοούμενα, οι κάτοικοι της Ελλάδας εδώ και 3500 χρόνια περίπου δεν έχουν αλλάξει σχεδόν καθόλου σε εθνολογική και φυλετική σύσταση.

Το ότι η Ελλάδα δεν υπήρξε ως “Ελλάδα” μέχρι το 1828 δεν φαίνεται φυσικά να πτοεί κανέναν. Το ότι Ρωμαίοι, Ανατολικοί Ρωμαίοι (Βυζάντιο), Σλάβοι, Ενετοί, Φράγκοι, Λατίνοι διαφόρων είδών, Εβραίοι και Οθωμανοί έχουν ζήσει και συμβιώσει με χριστιανούς και άλλους ελληνόφωνους απο την περίοδο της αρχαιότητας μέχρι και σήμερα στον Ελλαδικό Χώρο φαίνεται μια ασήμαντη υποσημείωση. Κι όμως. Αν σκεφτούμε ότι τα απο πάνω δεν είναι έθνη αλλά αυτοκρατορίες και ομάδες ανθρώπων οι οποίες ομαδοποιούνται σύμφωνα με πολιτισμικά και όχι φυλετικά στοιχεία, καταλαβαίνουμε τι παρτούζα τυριών, κοινώς fondue, αποτελεί την φυλετική καθαρότητα της σύγχρονης Ελλάδας.

Δεν μπορώ να πω πολλά για το πόσο οι κάτοικοι του Βυζαντίου αυτοπροσδιορίζονταν ως Έλληνες, γιατί δεν ξέρω πολλά για αυτό. Ξέρω όμως πώς για πάνω απο 1000 χρόνια δεν υπήρχε Ελλάδα, παρα μόνο Ρώμιοσύνη. Μάλιστα, η Ελλάδα σαν έννοια ήταν ταυτισμένη με τον ειδωλολατρισμό, την αρχαία φιλοσοφία, την δημοκρατία και όλα αυτά τα αρχαιοελληνικά, τα οποία δεν είχαν θέση σε μια χριστιανική αυτοκρατορία. Οι κάτοικοι, λοιπόν, δεν αυτοπροσδιορίζονταν ως Έλληνες αλλά ως Ρωμαίοι ή Ρωμιοί. Αξίζει να αναφέρω ότι ο όρος “Βυζάντιο” πρωτοχρησιμοποιήθηκε τον 16ο αιώνα για ιστορικούς σκοπούς (ευχαριστώ τον Άρη που μου πρωτομίλησε για αυτό).

Αυτοκράτωρ Πιστός Βασιλεύς Ρωμαίων... Αγιά Σοφιά

Αυτοκράτωρ Πιστός Βασιλεύς Ρωμαίων… Αγιά Σοφιά

Όταν οι Οθωμανοί κατέκτησαν το Βυζάντιο τον 14ο και 15ο αιώνα, κατέκτησαν τα εδάφη αυτού που σήμερα ονομάζουμε Ελλάδα μαζί με τους χριστιανούς κατοίκους της. Πόσο διαφορετικό όμως είναι αυτό απο την κατοχή του χώρου απο μια Ρωμαίκη ηγεσία; Για σκεφτείτε. Η Ελλάδα σαν Ελλάδα υπήρξε θεωρητικά ελεύθερη μόνο κατα την αρχαιότητα. Απο τότε μέχρι το 1828 υπήρξε κατακτημένη απο αυτοκρατορίες μη “ελληνικές”. Η Ρωμαική και μετέπειτα “Βυζαντινή” Αυτοκρατορία κυριάρχησε στην Ελλάδα για σχεδόν μιάμισι χιλιετία. Τόσο πολύ κράτησε αυτή η κυριαρχία που διαμόρφωσε ριζικά τον πολιτισμό των κατοίκων των εδαφών της. Το ότι επελέγη η ελληνική γλώσσα σαν επίσημη στην αυτοκρατορία παίζει πολύ μεγάλο ρόλο σε αυτό, αφού επιλέχθηκε με βάση την διάδοση της στον λαό, εις βάρος φυσικά των ιερών λατινικών. Αυτό το βήμα ήρθε σχεδόν μία χιλιετία νωρίτερα απο το υπόλοιπο της Ευρώπης.

Με την επιλογή των ελληνικών ως γλώσσα, το Βυζάντιο έγινε μια για πάντα “δικό μας”. Εντυπώθηκε ανεξίτηλα σε όλες τις συλλογικές πολιτισμικές μνήμες του ελλαδικού χώρου. Αν δεν είχε γίνει αυτή η επιλογή, η αλλαγή της γλώσσας, δεν θα ήταν δικό μας. Και φυσικά ότι είναι δικό μας, είναι ολοκληρωτικά δικό μας. Δικός μας είναι ο χριστιανισμός, δικιά μας είναι η Κωνσταντινούπολη, δικιά μας ολόκληρη η Ανατολία!

Οι Οθωμανοί ήρθαν και το πήραν αυτό το δικό μας, και κυρίευσαν στον πρώην ρωμαικό χώρο για περίπου 400 χρόνια. Όμως, σε πλήρη αντίθεση με την καθοριστική 1500ετή κυριαρχία των ρωμαίων, σύμφωνα με την επικρατούσα αντίληψη αυτά τα 400 χρόνια ήμασταν σκλάβοι. Δεν υπήρξε καμία πολιτισμική ζύμωση απο τους Τούρκους προς τα εμάς. “Χάσαμε 400 χρόνια”, λένε πολλοί για την κατάσταση της Ελλάδας μετα-οθωμανικά. Αναρωτιέμαι εδώ: αν η τουρκοκρατία είχε διαρκέσει και αυτή 1500 χρόνια, θα είχε καταφέρει να καθορίσει πιο ολοκληρωτικά την ελληνική συνείδηση και εν τέλει να την διαμορφώσει σαν πλαστελίνη, όπως έγινε με το Βυζάντιο;

Έχουμε ελάχιστα αρχαιοελληνικά στοιχεία στην σύγχρονη κουλτούρα μας, και όσα έχουμε είναι αντιδάνεια. Οι Βυζαντινοί και οι χριστιανοί στην τουρκοκρατία δεν ενδιαφέρονταν για την Αρχαία Ελλάδα και τα ιδανικά της: οι μεν έκλεισαν την Ακαδημία, κατέστρεψαν την αρχαία πολιτιστική κληρονομιά ενώ οι δε ξεπούλαγαν ό,τι είχε απομείνει για πενταροδεκάρες στους ευρωπαίους. Η επιστροφή στις ρίζες ήρθε στο προσκήνιο μόνο μετά τον Διαφωτισμό και ήταν επακόλουθο (με την γέννηση του ρομαντικού εθνικισμού) να εξαπλωθεί και στην τότε υπόδουλη χώρα και να ανάψει τα αίματα. Ούτε πολλά στοιχεία του Βυζαντίου έχουμε κρατήσει, αν εξαιρέσει φυσικά κανείς τον χριστιανισμό και την πλειάδα ηθών και εθίμων τα οποία δεν χάθηκαν και έφτασαν στα χέρια μας αρκετά αναλοίωτα απο τότε.

Και επιτέλους, μετά απο αυτό τον αρκετά μακρύ πρόλογο, έρχομαι στο θέμα μου. Η “τουρκοκρατία” διαμόρφωσε την σύγχρονη ελληνικη ταυτότητα πολύ περισσότερο απ’όσο θέλουμε να πιστέψουμε. Το υποψιαζόμουν και πριν το ταξίδι μας αυτό, αλλά ζώντας την Κωνσταντινούπολη απο κοντά δεν έχω πλέον αμφιβολία. Οι μικρές πτυχές της καθημερινότητας στην Τουρκία μαρτυρούν περίτρανα το προφανές: περίπτερα, κράχτες παντού (στην Ελλάδα έχουμε εξευρωπαϊστεί πια και το έχουμε ξεπεράσει κάπως αυτό), κλαρίνα και αραβικοί ρυθμοί στην ποπ μουσική, κωμική ανυπακοή σε πρακτικούς νόμους (βλέπε απαγόρευση καπνίσματος… ας πούμε), μεγάλες οικογένειες με αλληλουποστηριζόμενα μέλη (“θα σε πάω στου μπαντζανάκη μου, έχει μια καταπληκτική ταβέρνα…”) και… μεγαλύτερες οικογένεις: διαφθορά, πελατειακές σχέσεις, ρουσφέτια. Αν πιάσω τις κουζίνες; Μπακλαβάς, τζατζίκι, μουσακάς, γύρος, ντολμαδάκια… Μπορώ να αναφέρω τουρκο-ελληνικές λιχουδιές μέχρι αύριο! Αν υπάρχει ένα στοιχείο όμως το οποίο να αποδεικνύει ακράδαντα την πολιτισμική μας συγγένεια πρώτου βαθμού με την Τουρκία είναι η γλώσσα.

P9266307

Lukumια…

Είναι αυτό που μου έκανε μεγαλύτερη εντύπωση. Έβλεπα τόσες άσχετες λεξούλες τις οποίες μπορούσα να καταλάβω που αποφάσισα (μετά την δεύτερη μέρα) να τις σημειώνω. Θα τις αναγράφω όπως τις έβλεπα και με την ελληνική προφορά σε παρένθεση. Τα συμπεράσματα δικά σας…

huzur (χουζούρ)
tavan (ταβάν)
baklava (μπακλαβά)
boya (μπογιά)
gişe (γκισέ)
markuç (μαρκούτς)
nargile (νάργκιλε)
portokal (πορτοκάλ)
fistık (φιστίκ)
peşkeş (πεσκές)
ispanak (ισπανάκ)
havuzu (χαβούζου)
kuru (κουρού… αυτό νομίζω ότι σημαίνει καυτερό)
yuvarlak (γιουβαρλάκ)
bürek (μπουρέκ)
buyum (μπουγιούμ = μεγάλο. Παραπέμπω στην λέξη “μπούγιο”)
küçük (κουτσούκ = μικρό. Παραπέμπω στην λέξη “κούτσικο”)
peçet (πετσέτ)
kese (κεσέ)
sakula (σακούλα)
çay (τσάι)
kurasan (κουρασάν, χωρίς πλάκα, έτσι το λένε)
mantar (μαντάρ = μανιτάρι)
karida (καρίδα = γαρίδα)
pancar (παντζάρ)
marul (μαρούλ)
çipura (τσιπούρα)
bayrak (μπαϋράκ)
çoban (τσομπάν)
bodrum (μποντρούμ)
dolma (ντολμά)
fidan (φιντάν)
barut (μπαρούτ)
tufek (τουφέκ)
pilaf (πιλάφ)
cacik (τζαντζίκ)
musaka (μουσακά)
meze (μεζέ)
rakı (ρακί)
lukum (λουκούμι)
kahve (καχουέ)

Σχετικά με τον καφέ, θα ήθελα να αναφέρω ότι διαδώθηκε στην Δυτική Ευρώπη απο την Οθωμανική Αυτοκρατορία, και απο αυτή την λέξη υπάρχουν όλα τα ευρωπαικά παράγωγα… Ο ελληνικός καφές λεγόταν τούρκικος μέχρι το 1974, μέχρι που έγινε η εισβολή στην Κύπρο και στην Ελλάδα άλλαξαν το όνομα για λόγους μαρκετινγκ και απο τότε έμεινε… Αυτό σύμφωνα με την Wikipedia.

Εκεί που θέλω να καταλήξω: υπάρχουν πάρα πολλές αναφορές σε σχέση με την Αρχαία Ελλάδα προ Χριστού. Όμως, το τι πραγματικά έγινε στoν πολιτισμό στον οποίο οφείλεται, υποτίθεται, η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός, κατα την διάρκεια αυτών, δεν αναφέρεται στα βιβλία ιστορίας και δεν συναντάται επισήμως στην ελληνική ταυτότητα, παρα μόνο (λίγο πλέον) στην λαική παράδοση. Είναι τόσο μεγάλο μέρος του ποιοί είμαστε στ’αλήθεια. Όμως όχι μόνο το αγνοούμε, το απαρνιόμαστε. Αντι αυτού, προτιμάμε φυσικά την εξέχουσα παγκόσμια θέση που μας προσφέρει ο τίτλος της “πατρίδας του πολιτισμού”. Επιμένουμε να βλέπουμε σκιές του παρελθόντος για να νοιώθουμε λίγο καλύτερα με το αστείο το οποίο σήμερα λέγεται Ελλάδα. Πού είναι ο σημερινός πολιτισμός; Πού είναι η σημερινή Ελλάδα που όλοι καμαρώνουν ότι είναι η γεννέτειρα του; Όλοι ξέρουμε (ή τουλάχιστον λέμε πως ξέρουμε με αστειάκια του στυλ “Μεγάλοι Έλληνες”, λες και η πλειοψηφία των ελλήνων ξέρει τι έλεγε ο Αριστοτέλης ή ο Πλάτωνας…) για τον Leonidas, την Ακρόπολη και τους Ολυμπιακούς Αγώνες, θέματα ελάχιστης σημασίας για τον σύγχρονο έλληνα αν το καλοσκεφτούμε, ενώ κανείς δεν ξέρει πώς ακριβώς αρχίσαμε να λέμε “ντουγρού” και γιατί ο πρώην πρωθυπουργός μας λεγόταν Καραμανλής.

Αυτή η υποκρισία είναι κάτι το οποίο κατακρίνω και θα κατακρίνω. Όπως λέει και η Αλεξάνδρα “είναι σαν να είσαι εσύ κακάσχημος και να περηφανεύεσαι που ο παππούς σου ήταν πανέμορφος”. Το μόνο που κάνεις είναι να θαυμάζεις τον παππού σου, να ξεχνάς τους γονείς σου, και να μην κάνεις τίποτα για να γίνεις εσύ ο ίδιος καλύτερος… Το μόνο που καταφέρνουμε είναι να διαιωνίζουμε ένα κατασκευασμένο μίσος και πεισματικά να κοιτάζουμε τις διαφορές μας, αγνοώντας πλήρως τις σημαντικές και αξιοσημείωτες ομοιότητες ή και επιρροές οι οποίες διαφαίνονται μετά απο 400 χρόνια συμβίωσης.

Ένα ενδιαφέρον link, το οποίο αν και δεν συμβαδίζει πλήρως με τις ιστορικές απόψεις τις οποίες εκφράζω, έχει αξία στο πώς προβάλει την ποικιλότητα των φυλών που απάρτιζαν την Ρωμιοσύνη και την περιπλοκότητα του θέματος. Για πολύ λίγους, και κατα πάσα πιθανότητα ούτε καν εμένα. http://drgvichia.blogspot.com/