world without us – Cubilone's Dimension

Δ εν είναι καθόλου σπάνιο για μένα κάθε φορά που είμαι μαζί με άλλους για φαγητό να τρώω ότι αφήνουν εκείνοι. Κάποιοι μπορεί να θεωρούν ότι είναι αγενές, κάποιοι άλλοι το βρίσκουν ένα ακόμη αστείο χαρακτηριστικό μου. Δεν είναι τυχαίο ότι μερικοί φίλοι μου στην Μυτιλήνη με φωνάζουν άλλωστε μεγαλοκαρχαρία. Σίγουρα, η αχαλίνωτη όρεξη μου είναι σημαντικός παράγοντας για αυτό. Υπάρχει όμως και κάτι άλλο το οποίο μου το προκαλεί: δεν θέλω να φανταστώ τον κύκλο τους να τελειώνει σε μια σακούλα σκουπιδιών.

Ας πάρουμε για παράδειγμα, μια μακαρονάδα μπολονέζ. Πώς φτιάχτηκε αυτή η μακαρονάδα; Απο πού προήλθαν τα υλικά για να μαγειρευτεί και τελικά να φτάσει στο τραπέζι μας; Τα ίδια τα μακαρόνια κάποτε ήταν σιτάρι σε κάποιο μεγάλο χωράφι. Για να μετατραπούν σε μακαρόνια και για να συσκευαστούν, χρειάστηκε μια κάποια συγκεκριμένη ποσότητα ενέργειας. Το ίδιο ισχύει και για την μεταφορά τους, συσκευασμένα πλέον, στο σούπερμάρκετ και στη συνέχεια σε εμάς. Ο κιμάς κάποτε ήταν αγελάδα. Και αυτή η αγελάδα σφάχτηκε, ανάμεσα σε εκατομμύρια άλλες γεννημένες και θρεμένες για αυτό τον σκοπό, και με έναν πλήρως βιομηχανοποιημένο τρόπο κατέληξε στην λίστα παραγγελιών του τοπικού μας χασάπικου. Και πάλι, η ενέργεια για το ψυγείο-φορτηγό που μετέφερε το κρέας της αγελάδας αλλά και ό,τι χρειάστηκε να γίνει για να γίνει η αγελάδα φέτες συγκαταλέγεται στο ίχνος άνθρακα του κιμά. (το ίχνος άνθρακα είναι το πόσος άνθρακας κάηκε και εκλύθηκε για οποιαδήποτε δυνατή πράξη — σε αυτήν την περίπτωση, για να φτάσει ένα προιόν στον καταναλωτή, συμπεριλαμβανομένων όλων των παραγωγικών σταδίων). Κάτι αντίστοιχο ισχύει και για το τυρί. Έχουμε όλα τα υλικά λοιπόν, τα μαγειρεύουμε και τρώμε. Ό,τι φάμε θα χωνευτεί και θα επιστρέψει στην φύση (με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο) ως άνθρακας, ως η πρώτη ύλη όλων των ζωντανών οργανισμών στην γη, έτοιμος να ξαναγίνει χώμα, γρασίδι, σιτάρι, αγελάδα. Τι θα συμβεί όμως στα μακαρόνια που θα πεταχτούν στα σκουπίδια;

Όταν πετάμε κάτι στα σκουπίδια, ουσιαστικά το περικλείουμε με πλαστικό. Αυτό κάνει την αποσύνθεση του πολύ πιο δύσκολη. Στις χωματερές, όπου τελικά καταλήγουν όλα μας τα απορρίματα, οι συνθήκες δεν είναι καθόλου ευνοϊκές για τους αποικοδομητές. Ούτε το νερό, ούτε ο αέρας, ούτε ο ήλιος φτάνουν τα σκουπίδια, που παραμένουν μέσα στην πλαστική τους σαρκοφάγο. Το μεγαλύτερο μέρος των σακουλών παραμένουν θαμένες κάτω απο τόνους άλλων σακουλών ή στην γη, όπου τίποτα δεν μπορεί να τις αποσυνθέσει. Το χαρτί, το οποίο απαρτίζει το μεγαλύτερο μέρος των απορριμάτων μας (και γι’αυτό είναι μεγάλη παράλειψη που δεν υπάρχει μεθοδική ανακύκλωση χαρτιού στην Μυτιλήνη), μπορεί να μείνει άθικτο για χιλιάδες χρόνια αν δεν έρθει σε επαφή με τα στοιχεία της φύσης. Έχουμε βρει πανάρχαιους παπύρους κρυμμένους σε πυραμίδες και τάφους, μακριά απο τα πάντα, οι οποίοι εξακριβώνουν το παραπάνω, αλλά και πεταμένες εφημερίδες του ’30 οι οποίες είναι σε άριστη κατάσταση. Άλλα οργανικά σκουπίδια όπως τα μακαρόνια, φρούτα ή λαχανικά αποκόβονται επίσης απο τον κύκλο του άνθρακα. Όλα περιμένουν κάτι να τα απελευθερώσει. Ο ήλιος αρκετά συχνά τελεί αυτό το χρέος: με την φωτοδιάσπαση, όπου οι υπεριώδεις ακτίνες διασπούν τα πολυμερή των πλαστικών (συχνά βλέπουμε ξεφτισμένα πλαστικά αφημένα στον ήλιο), υπάρχει μερική φθορά των σακουλών. Οι γλάροι και άλλα ζώα βρίσκουν τροφή μέσα στις σακούλες και τις σκίζουν, επιστρέφοντας ξανά τα οργανικά και διασπάσιμα σκουπίδια στον κύκλο του άνθρακα. Τα πλαστικά τα οποία πετάμε, όπως και οι σακούλες, δεν πτοούνται.

Το 20% των απορριμάτων μας είναι φτιαγμένα απο πλαστικά. Αυτά, στις δεδομένες συνθήκες, είναι ανυπολόγιστο για πόσο μπορούν να μείνουν ανέπαφα. Καθώς τα πολυμερή χρησιμοποιούνται στην βιομηχανία περίπου 50 χρόνια, κανένα πλαστικό το οποίο κατασκευάστηκε μέσα σε αυτό το χρονικό πλαίσιο δεν έχει βρει φυσικό θάνατο. Μπορεί να έχει διασπαστεί τόσο πολύ ώστε να είναι πλαστική σκόνη, αλλά παραμένει πλαστική σκόνη. Πλαστική σκόνη η οποία δεν μπορεί να αποδομηθεί και μπορεί να βρει τον δρόμο της μέχρι και στο πεπτικό σύστημα ενός ζωοπλαγκτού. Το παράδειγμα δεν είναι τυχαίο: ο λόγος που τα πλαστικά σκουπίδια δεν έχουν ήδη κατακλήσει την ξηρά είναι γιατί ένα σημαντικό ποσοστό φτάνει τελικά στην θάλασσα. Εκεί η διάσπαση τους είναι είναι πολύ πιο αργή επειδή το νερό κρατάει την υψηλή θερμοκρασία την οποία παίρνουν απο τις υπεριώδεις ακτίνες σε κανονικά επίπεδα αλλά και γιατί βρύα και άλλοι οργανισμοί αναπτύσονται πάνω τους, απορροφώντας την ηλιακή ακτινοβολία. Όλοι μας έχουμε ακούσει για περιστατικά θαλάσσιων χελωνών οι οποίες μπέρδεψαν ξεφτισμένο πλαστικό ή πλαστικές σακούλες με τροφή, ή ακόμα και θαλασσοπούλια τα οποία πνίγηκαν απο πλαστικά δαχτυλίδια. Η πλαστική σκόνη που ανέφερα πιο πριν μπορει να φτάσει αθροιστικά απο μικρές ποσότητες στα χαμηλά στρώματα του τροφικού πλέγματος σε μεγάλες και πιθανόν επικίνδυνες ποσότητες στους μεγάλους θηρευτές. Είναι αλήθεια ότι ακριβώς επειδή τα πλαστικά υπάρχουν για τόσο μικρό χρονικό διάστημα για τον βιολογικό χρόνο δεν μπορούμε με ακρίβεια να προβλέψουμε ούτε την εξελικτική πορεία που θα έχουν οι οργανισμοί ανα τον πλανήτη για να ανταπεξέλθουν με αυτό ούτε όμως και τις ίδιες τις συνέπειες που μπορεί να έχει ένας κατακλυσμός πλαστικού.

Απο την μία έχουμε την δέσμευση τεράστιου όγκου απορριμάτων απο οργανικές ουσίες και την μερική απομάκρυνση τους απο τον κύκλο του άνθρακα, απο την άλλη έχουμε την συνεχή αύξηση του όγκου πλαστικού ανα τον κόσμο με άγνωστες συνέπειες για το μεσοπρόθεσμο και μακρυπρόθεσμο μέλλον των βιοσυστημάτων του πλανήτη. Για το πρώτο εκ των δύο και επιστρέφοντας στο αρχικό μου θέμα, δεν είναι μόνο το οικολογικό ζήτημα της τεράστιας σπατάλης που βλέπω γύρω μου καθημερινά. Οι άνθρωποι έχουν μια ακόρεστη όρεξη για άλογη κατανάλωση, αγοράζουν πράγματα τα οποία δεν χρησιμοποιούν και πετάνε στα σκουπίδια, παραγγέλνουν φαγητό απο το οποίο δεν τρώνε ούτε το μισό… Μου φαίνεται αδιανόητο το πόσο το να έχεις κάτι είναι πολύ πιο σημαντικό απο το να το χρησιμοποιείς. Ή έστω η δυνατότητα να το έχεις. Μόνο με ανακύκλωση χαρτιού, λιγότερη χρήση πλαστικών στην βιομηχανία και ευρύτερη χρήση της κομποστοποίησης, όπου είναι δυνατό, μπορούμε να μειώσουμε τον όγκο τον σκουπιδιό μας ριζικά και αποτελεσματικά. Είναι πολύ να το ζητήσουμε αυτό απο τον Homo Volemenus; Μπορεί σε μερικές δεκάδες χιλιάδες χρόνια οι αποικοδομητές να έχουν εξελιχθεί ώστε να διασπούν τα πολυμερή, όμως το ανθρώπινο γένος θα έχει μείνει προ πολλού χωρίς πρώτες ύλες ώστε να συνεχίσει. Σίγουρα, το όλο σκηνικό του νεκρού πολιτισμού και των αιωνόβιων σκουπιδιών θα ήταν πολύ ενδιαφέρον για τον περαστικό εξωγήινο. Ας μην είναι όμως τουλάχιστον τα σκουπίδια μας και η υπερκατανάλωση αυτά που θα μας οδηγήσουν στην παρακμή.