Άρθρο δημοσιευμένο στη Χανιώτική καθημερινή εφημερίδα Ο Αγώνας της Κρήτης (21/4/2012).
Πολλά χρόνια τώρα κυκλοφορούν διάφορες φήμες που, ανακατεμένες με ψήγματα πραγματικότητας, συνθέτουν τους σύγχρονους πολιτικούς μας μύθους. Στον διαρκή μύθο που ήθελε το λευκό, για παράδειγμα, να «πηγαίνει στο πρώτο κόμμα» έχει προστεθεί προσφάτως και αυτός που θέλει το 51% των λευκών να ακυρώνει ουσιαστικά την εκλογή ή να στέλνει τους βουλευτές σπίτι τους. Αυτόν τον τελευταίον δεν θα τον πούμε καν μύθο καθώς στερείται και τα όποια ψήγματα αλήθειας μπορεί να επικαλούνταν προς διαστρέβλωση: πουθενά δεν προκύπτει κάτι τέτοιο από το Σύνταγμα ή τον εκλογικό νόμο, ούτε καν με «τραβηγμένη» ερμηνεία. Άλλωστε, ο εκλογικός νόμος, όπως θα αναλύσουμε στη συνέχεια, προνοεί ακριβώς για το πώς θα αποδυναμώσει την πολιτική διαμαρτυρία. Προφανώς πρόκειται για προπαγάνδα εκπορευόμενη από τα μεγάλα κόμματα που θέλουν να οδηγήσουν τις «ψήφους διαμαρτυρίας» εκτός εκλογικού μέτρου μέσω του λευκού. Αντίστοιχα, ορισμένα μικρά κόμματα εδώ και δύο δεκαετίες προωθούν την μυθοπλασία του «πρώτου κόμματος» ακριβώς επειδή γνωρίζουν ότι οι ψήφοι διαμαρτυρίας στο λευκό είναι χαμένες ψήφοι για τα ίδια.
Αλλά, ας αφήσουμε τις μεθοδεύσεις του καθενός και ας δούμε τι ισχύει στην πραγματικότητα.
Η Αποχή, το Λευκό και το Άκυρο
…ως επιλογές πολιτικής διαμαρτυρίας έχουν διαφορετική βάση για τον καθένα που τις επιλέγει και ως τέτοιες έχουν αναλυθεί ήδη πολλαπλώς. Εδώ θα τις εξετάσουμε ως προς το αποτέλεσμα που φέρουν, στην πράξη δηλαδή, και γι’ αυτό θα τις θεωρήσουμε μια ενιαία θεματική καθώς προκαλούν το ίδιο αποτέλεσμα: και οι τρεις επιλογές βγαίνουν εκτός εκλογικού μέτρου. Για το άκυρο και την αποχή πολύ λογικά δεν υπολογίζονται στο τελικό αποτέλεσμα αφού αυτός είναι και ο σκοπός τους (δηλώνουν επιθυμία αποχής ή ακυρότητα του ψηφοδελτίου, σκοπούμενη ή μη), ενώ το λευκό το χαρακτήριζε πάντα μια ασάφεια, μέχρι πρόσφατα, μιας και η χρήση του ήταν συγκεχυμένη από το νόμο: ενώ η επίσημη χρήση του είναι να χρησιμεύσει ως αναπληρωματικό ψηφοδέλτιο (σε περίπτωση απουσίας ψηφοδελτίων ενός κόμματος, ο υποψήφιος γράφει την επιλογή του πάνω σε αυτό και, αφού σφραγιστεί από τον δικαστικό επιμελητή, λογίζεται ως έγκυρη επιλογή), δίνεται σε όλους τους ψηφοφόρους μαζί με όλα τα υπόλοιπα. Να επισημανθεί ότι, ως το 2006 και ο ίδιος ο νόμος ήταν ασαφής, αφού δεν θεωρούσε την λευκή ψήφο άκυρη αλλά ούτε έγκυρη(!), γεγονός που άφηνε περιθώρια για ερμηνείες. Μάλιστα, το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο (ΑΕΔ) είχε κρίνει το 2005 με πλειοψηφία 6 προς 5 ότι η λευκή ψήφος διακρίνεται από την άκυρη και αποτελεί ενάσκηση του εκλογικού δικαιώματος, γι’ αυτό και θα πρέπει να λαμβάνεται υπ’ όψιν (απόφαση 12/2005). Βέβαια, και αυτή η απόφαση ερχόταν σε αντίθεση με προηγούμενες δικαστικές αποφάσεις και, επιπρόσθετα, είχε σχολιαστεί αρνητικά ως προς την πολιτική της μεθόδευση: ενέκρινε την προσμέτρηση των λευκών ύστερα από ένσταση του Αχιλλέα Καραμανλή, θείου του πρώην πρωθυπουργού, και μόνο στη δική του περιφέρεια, δίνοντάς του έτσι την βουλευτική έδρα, ενώ στην υπόλοιπη χώρα τα λευκά δεν προσμετρούνταν!
Έτσι, το 2006 η κυβέρνηση, με υπουργό εσωτερικών τον Προκόπη Παυλόπουλο, αποφάσισε να διευθετήσει το θέμα ώστε να μην επαναληφθεί παρόμοιο φαινόμενο (όπως αναφέρει η ίδια η αιτιολογική έκθεση του νόμου) ψηφίζοντας τον νόμο 3434/2006, που προβλέπει ότι: «…κατά την κατανομή των εδρών, καθώς και για τον καθορισμό του εκλογικού μέτρου, τα λευκά ψηφοδέλτια δεν προσμετρώνται στα έγκυρα» (αρ. 1). Ορισμένοι πολίτες (μεταξύ αυτών και η υπογράφουσα το άρθρο αυτό) συνέχισαν ως και τις εκλογές του 2007 να διεκδικούν την αναγνώριση του λευκού, μέχρι που κατέστη σαφές ότι κανένα δικαστήριο δεν θα έθετε τις εγκυκλίους σε ερμηνεία υπέρ των πολιτών. Ενδεικτικό είναι ότι δεν αναγνωριζόταν καν το έννομο συμφέρον των πολιτών σε καθολική προσφυγή.
Έτσι, λοιπόν, είναι πλέον σαφές πέραν πάσης αμφιβολίας ότι το λευκό, όπως και η αποχή και τα άκυρα, θεωρείται μη έγκυρη ψήφος και τίθενται εκτός εκλογικού μέτρου. Είναι επίσης σαφές ότι το λευκό δεν «πηγαίνει στο πρώτο κόμμα» αφού θεωρείται άκυρη ψήφος.
Λευκό, άκυρο και αποχή εκτός εκλογικού μέτρου: οι επιπτώσεις του εκλογικού νόμου στα ποσοστά των κομμάτων
Το λευκό, λοιπόν, η αποχή και το άκυρο δεν προσμετρώνται στο εκλογικό μέτρο. Τι σημαίνει αυτό; Το ποσοστό των κομμάτων υπολογίζεται με βάση το εκλογικό μέτρο, δηλαδή τον αριθμό των ψηφισάντων των οποίων η ψήφος λογίζεται ως έγκυρη. Στην πράξη, δηλαδή, αν από το σύνολο των 10 (περίπου) εκατομμυρίων ψηφοφόρων τα 3 εκ. επιλέξουν την αποχή, το λευκό ή το άκυρο, τότε το εκλογικό μέτρο θα γίνει 7 εκ. από τα 10 εκ. που είναι αρχικά. Μειούμενο το εκλογικό μέτρο, λοιπόν, αλλάζει και το τελικό ποσοστό των κομμάτων αφού με βάση αυτό υπολογίζεται ο αριθμός. Είναι προφανές ότι οι επιλογές αυτές δεν «πηγαίνουν» στο πρώτο κόμμα, όπως συνηθίζουμε να λέμε. Αυτό που ισχύει είναι ότι ενισχύεται το ποσοστό όλων των κομμάτων, αναλογικά με τη δύναμή τους, είτε μικρά είτε μεγάλα. Ένα κόμμα Α, για παράδειγμα, που θα το ψηφίσουν 3 εκ πολίτες και ένα Β με 250.000 ψήφους, θα έχουν ποσοστό 30% και 2,5% αντίστοιχα στην περίπτωση όπου όλοι οι πολίτες ψηφίσουν, ενώ αν έχουμε 3 εκ. ψηφοφόρων σε αποχή-λευκό-άκυρο, τότε τα ποσοστά των κομμάτων θα διαμορφωθούν στο 42,8% και 3,5 αντίστοιχα γιατί θα μειωθεί το εκλογικό μέτρο υπολογισμού στα 7 εκ. Προφανώς, και το πρώτο κόμμα ενισχύεται λόγω του ότι πλησιάζει στα ποσοστά της αυτοδυναμίας έτσι, αλλά και το μικρό ενισχύεται επειδή θα ανεβάσει τα ποσοστά του, ή θα περάσει το 3%. Βέβαια, επειδή ωφελούνται αναλογικά της δύναμής τους, τα μεγαλύτερα κόμματα ενισχύονται περισσότερο. Συνεπώς, αν κάποιος θέλει να «τιμωρήσει» τα μεγάλα κόμματα, τα λευκά-αποχή-άκυρα φέρνουν το αντίθετο ακριβώς αποτέλεσμα!
Μικρά κόμματα και εκβιαστικά διλήμματα
Στη βάση των παραπάνω στοιχείων έχουν δημιουργηθεί διάφορα εκβιαστικά διλήμματα. Είναι γνωστή σε όλους μας η προτροπή πολλών να ψηφίσουμε μικρά κόμματα – ωσάν το μέγεθος ξαφνικά να αποτελεί πολιτικό κριτήριο, και μάλιστα υπέρ του μικρού! Ας το αντιπαρέλθουμε αυτό χάριν του πλαισίου της κουβέντας, που είναι η διαμαρτυρία έναντι των κομμάτων εξουσίας. Είδαμε λοιπόν ότι για να είναι αυτή η διαμαρτυρία αποτελεσματική οφείλει να λαμβάνει υπόψιν την πραγματικότητα, δηλαδή τον εκλογικό νόμο! Με αυτή την πραγματικότητα, όμως, η ψήφος στα μικρά κόμματα που δεν μπαίνουν στη Βουλή είναι αυτή που ενισχύει πράγματι το πρώτο κόμμα καθώς ο νόμος του δίνει 50 επιπλέον έδρες που τις έχει υφαρπάξει από τα κόμματα που δεν έπιασαν το 3%. Οι ψήφοι σε μικρά κόμματα που δεν μπαίνουν στη Βουλή ενισχύουν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό τα μεγάλα κόμματα απ’ ότι η αποχή ή το λευκό: όσο περισσότερες ψήφοι δοθούν σε μικρά κόμματα που τελικά δεν μπουν στη Βουλή τόσο μικρότερο είναι το ποσοστό που χρειάζεται το πρώτο κόμμα για να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση. Αν δηλαδή κανείς επιλέξει το κόμμα που θα ψηφίσει στη απόλυτη βάση της αποτελεσματικότητας, όπως αυτή οριοθετείται από την πολιτική εξουσία του δικομματισμού, τότε… και τα εγγόνια των εγγονιών του θα κυβερνώνται από τους απογόνους των σημερινών πολιτικών τζακιών. Με άλλα λόγια, οι επιλογές που έχει κανείς αν ακολουθήσει μέχρι τέλους τη λογική της αποτελεσματικότητας οριοθετούνται τόσο από τις προηγούμενες εκλογές (ποια κόμματα μπήκαν στη Βουλή) αλλά και από τις δημοσκοπήσεις. Εύκολα αντιλαμβανόμαστε τον καθοδηγητικό ρόλο των δημοσκοπήσεων.
Μετά από όλα αυτά, μπορούμε να λέμε ότι ασκήσαμε τη “λαϊκή μας κυριαρχία” ελεύθερα και δημοκρατικά;
Ψήφο, ή μη, κατά συνείδηση.
Καταλαβαίνει κανείς ότι, ακολουθώντας τους κανόνες του παιχνιδιού που επιβάλλουν οι κυρίαρχοί του, απλά εγκλωβιζόμαστε σε λογικές πόλωσης και αντιπαράθεσης που δεν ωφελούν το δημοκρατικό φρόνημα. Δεν είναι λίγοι αυτοί που κατηγορούσαν όσους ψηφίζουν λευκό ως «ψηφοφόρους της ΝΔ» και παρότρυναν ανενδοίαστα το 2007 για ψήφο σε μικρά κόμματα. Δεν τους ξανακούσαμε να μιλάνε όταν το… μικρό κόμμα των ακροδεξιών του ΛΑ.Ο.Σ. μπήκε στη Βουλή! Φυσικά και η αποτελεσματικότητα, οι κινήσεις τακτικής είναι επιθυμητές, όμως σε όλα υπάρχει ένα όριο. Και το όριο αυτό είναι η συνείδηση του καθενός μας. Διαφορετικά, δεν πρόκειται το πολιτικό σκηνικό να αλλάξει ποτέ. Ίσως να είναι προτιμότερο να σταματήσουμε την αντιπαράθεση μεταξύ μας για το ποιος φταίει από όσους δεν ψηφίζουν δικομματισμό για την… υποστήριξή του, και να θέσουμε έναν ρεαλιστικό στόχο: να ψηφίσουμε κατά συνείδηση, με τη δική μας λογική, χωρίς εκβιασμούς. Στο μεταξύ, να ξέρουμε τι ψηφίζουμε, και να είναι σαφές ότι τα λευκά-άκυρα-αποχή δεν συνιστούν πολιτική διαμαρτυρία με κόστος στο πολιτικό σύστημα. Εάν όμως επιλέγονται συνειδησιακά, καλώς κατά τη γνώμη μου.
Η ουσία παρόλ’ αυτά παραμένει: τι κάνουμε εμείς οι πολίτες πέραν των εκλογών. Διότι ξέρουμε ότι οι εκλογές δεν θα αλλάξουν το πολιτικό σκηνικό αν οι πολίτες δεν πιέσουμε δυναμικά προς αυτή την κατεύθυνση. Μέριμνά μας, λοιπόν, πρέπει να είναι η πολιτική εγρήγορση και συμμετοχή, σε όλα τα επίπεδα, καθημερινά. Είναι πολύ πιθανό οι… ιθύνοντες να μας πάνε σε παρατεταμένες εκλογές αν δεν τους “βγαίνουν τα κουκιά” προκειμένου να αναστέλουν την αντίδραση των πολιτών στο διηνεκές!
Επίσης σημαντικό θεωρώ το να μην είναι καν πρώτο ή δεύτερο κόμμα κανένα από αυτά που “κυβέρνησαν” ως σήμερα, και οι περισσότεροι βουλευτές τους να μην επανεκλεγούν. Ας μην ξεχνάμε ότι εκκρεμεί σε βάρος τους μια αγωγή για εσχάτη προδοσία, την οποία ο εισαγγελέας έχει στείλει στη Βουλή. Όμως οι βουλευτές δεν συμφώνησαν ως τώρα να στείλουν τους εαυτούς τους στο δικαστήριο, όπως ορίζει το Σύνταγμα ύστερα από προηγούμενη αναθεώρηση! Νομίζω πως η εισήγηση αυτή ήταν του έγκριτου συνταγματολόγου και εξέχοντος στελέχους του Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κόμματος, κ. Ευάγγελου Βανιζέλου…
ΥΓ: Στο μεταξύ, καλό θα ήταν να διαφυλάξουμε όλοι το έγκυρο αποτέλεσμα των εκλογών αυτών με τη συμμετοχή μας ως εκλογικοί αντιπρόσωποι όποιου κόμματος συμπαθούμε περισσότερο καθώς οι εκλογές οργανώνονται από την παρούσα κυβέρνηση, που μας έχει δείξει με σαφήνεια την απαξίωσή της για κάθε δημοκρατική νομιμότητα. Και μόνη η δήλωση του κ. Παπαδήμου ότι οι εργασίες της κυβέρνησής (sic) του θα συνεχιστούν κανονικά μέσα στην προεκλογική περίοδο μας λέει πολλά.
