Το αγόρασα για τη μάνα μου· το διάβασα πριν προλάβει να το ανοίξει μεν, αλλά άφησα και αρκετό χρόνο στο μεταξύ για να μην φαίνεται ότι της το αγόρασα κυρίως για να το διαβάσω εγώ δε! Καλό αυτό με τους γονείς!
Ας ξεκινήσω λέγοντας ότι είχα γνωρίσει μέσω της Πολιτισμικής Τεχνολογίας τον Soloúp από κοντά πριν αρκετά χρόνια—πάνε έξι σίγουρα—στην Μυτιλήνη την οποία περιγράφει στην αρχή του βιβλίου. Ήταν για την παρουσίαση του «Είναι κανείς εγώ;». Είχα εντυπωσιαστεί από την απλότητα του, με την καλή έννοια πάντα, και από την συμπάθεια που μου ενέπνευσε, κι από τότε τον διάβαζα περιστασιακά και απολάμβανα τις εύστοχες γελοιογραφίες του με θέμα την επικαιρότητα. So, I’m biased! Πίσω στην Μυτιλήνη: έχοντας κι εγώ μια πολύ ιδιαίτερη σχέση με αυτή την πόλη, έχοντας ζήσει εκεί πέντε απ’τα καλύτερα μου χρόνια, ένιωσα αμέσως τι ήθελε να πει ο ποιητής.
Γιατί κι εγώ πέρασα Απέναντι όσο ήμουν εκεί. Τρεις φορές επισκέφθηκα το Αϊβαλί όσο έμενα στην Μυτιλήνη, και μια φορά πήγα στην Τζούντα/Μοσχονήσι. Και η δική μου οικογένεια, μέρος της τουλάχιστον, διώχθηκε από τη Σμύρνη, και από εδώ που βρίσκομαι τώρα, από τη Νέα Σμύρνη, αναρωτιέμαι και μαζί με την μητέρα μου το παρελθόν των συγγενών από έναν άλλο κόσμο. Πριν 2 χρόνια ανοίξαμε για πρώτη φορά ένα γράμμα που το είχε γράψει ο θείος απλά για να καταγραφούν κάπως όσα έζησε τις ημέρες της Μικρασιατικής Καταστροφής. Η μάνα μου δεν το είχε ανοίξει ποτέ επειδή ήξερε ότι θα συγκινήθει.
Τώρα που το σκέφτομαι, όλη μου η οικογένεια, απ’όλες τις μπάντες, έχει το στοιχείο του ξεριζωμού: η αυστραλέζικη οικογένεια του πατέρα μου δεν ήταν πάντα αυστραλέζικη· ξεριζώθηκαν από διαφορετικά μέρη της Βρετανίας για να μεταναστεύσουν για τους δικούς τους λόγους στην άλλη άκρη της Γης. Ο πατέρας μου, με τη σειρά του, εγκατέλειψε τον Νέο Κόσμο για να έρθει στον Παλιό, στον πολύ Παλιό. Ο έλληνας παππούς μου ήταν από την Κλειτορία Αχαΐας, όμως στον πόλεμο το χωριό του καταστράφηκε από τους Γερμανούς (και μετά δούλευε για τη Siemens και η μάνα μου έγινε καθηγήτρια Γερμανικών… αυτό κι αν θα πει έλλειψη προκαταλήψεων!) και έπρεπε να έρθει στην Αθήνα, όπου βέβαια γνώρισε τη γιαγιά μου στη Νέα Σμύρνη. Όλη μου η πρόσφατη οικογενειακή ιστορία είναι μια διαρκής μετανάστευση, γι’αυτό το Αϊβαλί μου μίλησε βαθιά.
Και δεν είναι τι μου είπε. Είναι πώς το είπε. Με τόση ευαισθησία, σεβασμό στην ακρίβεια στην πηγή αλλά και διαφορετική ερμηνεία και παραλλαγή όπου χρειαζόταν· αρμονία· όμορφα σχέδια, με βάθος, όχι τεχνικό απαραίτητα, αλλά αλληγορικό, αυτό το intuitive αντί του sensing. Επίσης είχε, και φάνηκε πολύ, απεριόριστη αγάπη γι’αυτό το κομμάτι της ιστορίας το οποίο τόσο πολύ έχουμε ξεχάσει τόσο σύντομα, για την ιστορία της ειρηνικής συνύπαρξης που διακόπηκε από τους πολέμους και την Ανταλλαγή. Αλλά έτσι λένε, πως οι τρίτης γενιάς και μετά επιθυμούν πραγματικά να ψάξουν τις ρίζες τους μετά από τέτοια τραυματικά γεγονότα σε επίπεδο εθνών.
Υπάρχει αυτές τις μέρες, όπως φαίνεται και από την ίδια την κυκλοφορία αυτού του βιβλίου και την αναζήτηση που την ενέπνευσε, νέο ενδιαφέρον για τις ιστορίες αυτής της άλλης τόσο συγκινητικής εποχής. Ο Soloúp γράφει στο τέλος του βιβλίου ότι ήθελε να χρησιμοποιήσει το υλικό που ερεύνησε ώστε να κινήσει το ενδιαφέρον στους αναγνώστες για τις πραγματικές πηγές και τα πραγματικά βιβλία που μίλησαν για ό,τι συνέβη. Για μένα πάντως το κατάφερε 100%, και γρήγορα ανακάλυψα πως η μάνα μου ήδη έχει μεγάλο μέρος της λίστας των προτεινόμενων. Σας έρχομαι!
Τέλος, πολύ σημαντικό για μένα, ήταν και η θέαση της άλλης μεριάς, πώς η Καταστροφή ήρθε και ως απάντηση σε μια σειρά ελληνικών φρικωδιών στην Μικρασιατική Εκστρατεία αλλά και πώς οι Τούρκοι βίωσαν την ανταλλαγή και τα πριν και μετά στην Κρήτη. Κι εγώ θυμάμαι αυτόν τον χάρτη της Κρήτης στο τουριστικό πρακτορείο, αν δεν κάνω λάθος, με το που βγαίνεις από το τελωνείο στο Αϊβαλί.
(ο Soloúp είναι στην Τζούντα, στα παλιά ελληνικά σπίτια, με έναν τούρκο επισκέπτη που ξέρει κρητικά γιατί η γιαγιά του ήταν από την Κρήτη πριν πάει με την Ανταλλαγή στο Τσεσμέ)
Mehmet: Ακριβώς ετουτανά τα σπίθια θανά ‘πρεπε να μας μονιταρίζουνε (ενώνουνε).
Soloúp: Ποια; Τα σπίτια κάποιων ελλήνων νοικοκυραίων που άφησαν τα κόκαλα τους στις γύρω ρεματιές και τώρα μέσα σε αυτά ζούνε τούρκοι;
Mehmet: Ναισκέ, αλλά δε ζήσανε μέσα τούρκοι που εσκλαβώσανε, αλλά τούρκοι πρόσφυγκες «μπομπαντελήδες» (απ’την Ανταλλαγή). «Γκιαουρόσποροι», όπως εβρίζανε και την εδική μου νενέ οι Γερλήδες στον Τσεσμέ. Ετουτανά τα σπίθια βαστούνε δύο ζωές. Μια ρωμαιική και μια τουρκική. Εζήσανε μέσα ντως άνθρωποι με άλλη λαλιά και πίστη. Αλλιώς ονειρευόντανε τη ζωή ντως οι ρωμιοί που τα χτίσανε, αλλιώς οι τούρκοι που τα καμπιτήρανε. Αν είχανε λαλιά τα σπίθια, δε θά ‘χανε να πούνε τόσα για ρωμιούς και τούρκους, όσο για των ανθρώπω τα βάσανα. Ο πόνος είναι ίδιος όποια γλώσσα και να μιλείς. Αν είχανε οι τοίχοι λαλιά, θά ‘χανε πολλά να πούνε για τη βαρβαράδα των ανθρώπω. Για τον κατατρεγμό. Όμως ο καθείς μας στην εδική του μπάντα, μαθαίνει πως τα βάσανα είναι μόνο εδικά του. Η βαρβαράδα πάντα των «αλλωνών». Ετόσας ο πόνος, λέει η Αϊσέ, πως θαν’ εμπορείε να μας μονιταρίσει. Το σπίτι πού ‘φηκε ο παππούς σου στον Τσεσμέ και που το δώκανε στη νενέ μου την κρητικιά.
Soloúp: Να πεις στην Αϊσέ, με τόσο πόνο στις φαμελιές μας, στο τέλος θα βρεθούμε και συγγενείς.
Mehmet: Για να το σκεφτείς… είμαστε και οι δύο εγγόνια της Λοζάνης!
Και οι δύο: Χα, χα, χα!
…
Ο καθείς αγαπά την πατρίδα του και τον τόπο των παππούδω του. Σε μας μόνο στσοι μπάσταρδους τση Λοζάνης, ετούτηνα η αγάπη είναι πιο μπερδεμένη.
Πόσοι ήταν οι γονείς σας; 2. Οι παππούδες σας; 4. Οι προπαππούδες σας; 8. Οι προ-προπαππούδες σας; 16.
Πόσες γενιές μέχρι να φτάσουμε στους 64; Μόνο 7, με μια παλαιότητα περίπου 150 χρόνων, αν υποθέσουμε ότι κάθε γέννηση απέχει από την επόμενη περίπου 20-25 χρόνια. Στις 10 γενιές πίσω, όχι πολύ πριν την Ελληνική Επανάσταση του 1821, ο αριθμός φτάνει στους 512. Αν πάμε άλλες 10 γενιές πίσω, αγγίξουμε τις αρχές του 16ου αιώνα, την εποχή που η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν στο απόγειο της δυναμής της με τον Σουλεημάν τον Μεγαλοπρεπη στα ινία της, η Αμερική είχε μόλις αρχίσει να κατακτάται από τους Ισπανούς και ο Μιχαηλάγγελος ίδρωνε κάτω από την οροφή της Καπέλα Σιξτίνα, o αριθμός των προ-προ-προ-προ-προ-προ-προ-προ-προ-προ-προ-προ-προ-προ-προ-προ-προ-παππούδων και -γιαγιάδων (ναι, τα μέτρησα τα προ-) έχει ήδη εκτοξευθεί στους 1.048.576. Με αυτόν τον ρυθμό φυσικά και αν λάβουμε υπ’όψη μας ότι οι άνθρωποι ως είδος υπάρχουμε πάνω από 100.000 χρόνια (κι ας μην μπούμε στην διαδικασία να μετρήσουμε τους προγόνους μας που ήταν ανθρωποειδή, και πριν από αυτόυς τον Κοινό Πρόγονο, και πριν από αυτόν κάποια θηλαστικά, και πριν από αυτόν κάποιο συναψιδωτό και την φάρα του και τελειωμό δεν έχουμε), δεν αργούμε να φτάσουμε στα τρισεκατομμύρια άτομα και ακόμα παραπέρα, αριθμούς που ποτέ δεν είδε η ανθρωπότητα ακόμα και αν βάλουμε όλους τους homo sapiens που έζησαν σε ολόκληρη την ιστορία και προϊστορία της μαζί! Λέγεται μάλιστα ότι όλοι μας καταγόμαστε από μια μικρή ομάδα ανθρώπων οι οποίοι επέζησαν την τελευταία εποχή των παγετών. Η απάντηση σε αυτό το φαινομενικό μυστήριο είναι απλά ότι υπήρχαν πολλές επιμιξίες — επιμιξίες τις οποίες μπορεί να μην θεωρούμε επιμιξίες. Αν ο προπροπροπροπαππούς μου από την μεριά της μάνας μου είναι αδερφός της προπροπροπρογιαγιάς μου από την μεριά του πατέρα μου, αυτό δεν θα το μετράγαμε σαν επιμιξία φυσικά, κ.ο.κ.
Η γενεαλογία μας είναι όσο μυστήρια και μαγική όσο και η ιστορία μας: ξέρουμε, μπορούμε να ξέρουμε τόσο λίγα γι’αυτήν, που τα υπόλοιπα τα γεμίζουμε με την καταπληκτική παλέτα της φαντασίας μας. Όπως κάνουμε με καθετί το άγνωστο και μυστήριο δηλαδή με τα πάντα.
Το πράγμα είναι σίγουρα χαώδες. Θα επιμείνω όμως στον αρχικό αριθμό. 7 γενιές, 64 πρόγονοι. Μου φαίνεται ο τέλειος συνδυασμός ελεγξιμότητας και εγγύτητας με εμάς: πιο μεγάλος και το πράγμα θα ξέφευγε τελείως χωρίς να μπορούμε να νιώσουμε μια συγγένεια με αυτούς τους μακρινούς πρόγονους· πιο κοντά και θα χάναμε το μεγαλύτερο μέρος της μαγείας και της περιπλοκότητας της γενεαλογίας. Για να μην πω ότι το 7 και το 64 είναι ωραίοι, στρογγυλοί, πολιτισμικά ισχυροί αριθμοί που κάθονται καλά στο μάτι, στην αισθητική, και σε αυτό το πράγμα μέσα μας που τσινάει όταν ένα κάδρο είναι στραβό ή που μας κάνει να περιμένουμε με αγωνία για το πότε ο κόκκινος και ο πράσινος φάρος στην είσοδο του λιμανιού θα συγχρονίσουν τις αναλαμπές τους για μια μόνο φευγαλέα στιγμή.
Ας μπούμε στο ζουμί. Απ’όσο έχω προσέξει, στις μέρες μας όταν μιλάμε για γενεαλογία συνήθως μιλάμε με δύο όρους: με δέντρα και με οικογένειες.
Έχω τις ενστάσεις μου, όπως συνήθως.
Fernando Chamarelli -- http://www.galleryad.com/art/archives/art/backroom/fernando_chamarelli_pangea/
Το δέντρο μου φαίνεται περίεργο σαν ιδέα για να περιγράψουμε μια οικογένεια όταν εμείς είμαστε ο κόρμος, όπως στην παραπάνω εικόνα. Το οικογενειακό δέντρο θα μου φαινόταν εντάξει σαν αναπαράσταση αν εμείς ήμασταν ο κορμός, οι ρίζες μας ήταν οι πρόγονοι και τα κλαδιά και τα φύλλα μας ήταν οι απόγονοι. Δεν έχω δει όμως ποτέ ένα τέτοιο δέντρο να χρησιμοποιείται.
Μετά είναι η οικογένεια, ή το επώνυμο. Είναι κάτι σαν την ερώτηση «από πού κατάγεσαι;» Μου πήρε χρόνια να καταλάβω ότι αυτή η ερώτηση μεταφράζεται ως «από πού είναι ο πατέρας σου;» και δεν είμαι σίγουρος αν για όσους με έχουν ρωτήσει το «από την Αυστραλία» θα ήταν αυτό που θα ήθελαν να ακούσουν, παρά την σχεδόν αβάσταχτη ειλικρίνεια της απάντησης! Γεννήθηκα, μεγάλωσα και μένω στην Νέα Σμύρνη, άλλωστε!
Ίσως αυτό να συμβαίνει για τον ίδιο λόγο που τα επώνυμα φέρουν χαρακτηριστικά ονομασίας προέλευσης, πες μου το επώνυμο σου να σου πω ποιος, ή τουλάχιστον από πού, είσαι. Όμως αυτή είναι η μισή αλήθεια — η για την ακρίβεια, πολύ, πολύ λιγότερο από την μισή: το επώνυμο το μοιράζονται μόνο οι άντρες την γενεαλογίας, με όλες τις γυναίκες να χάνονται στην μέσκλα σαν το αλάτι στο νερό. Μάλιστα πολλά από τα οικογενειακά δέντρα μελετάνε την ιστορία της οικογένειας όχι με βάση το άτομο αλλά το όνομα, ειδικά παλιότερα και στις αριστοκρατικές οικογένειες-δυναστίες, προσπαθώντας να βρουν όλους όσους μοιράζονται αυτό το όνομα και είναι συγγενείς ή απόγονοι χωρίς όμως να δίνουν σημασία στις γυναίκες που έμπαιναν (και μπαίνουν) στην οικογένεια μάλλον μόνο εξ αιτίας της ξεκάθαρης αναγκαιότητας του θέματος. Είναι θαρρώ σχετικό άλλωστε πως για μεγάλο μέρος της ιστορίας, σίγουρα της Χριστιανικής και της Ισλαμικής, οι άντρες ήθελαν γιους για να μπορούν να διαιωνήσουν το όνομα τους, την οικογένεια.
Θέλησα λοιπόν να αποδώσω με κάποιον ευφάνταστο τρόπο τα παραπάνω και περισσότερα. Και κατέληξα σε αυτό (όπως θα είδατε και στην κορυφή του άρθρου):
Γιατί μάνταλα;
Τα μάνταλα είναι ακτινωτά συμμετρικά σχήματα, σύμβολα ολότητας, κυκλικότητας και ταυτόχρονα της στιγμής, του μεγαλείου και της μικρότητας του τώρα, τουλάχιστον στην φιλοσοφία που τα γέννησε, τον Ινδουισμό και μετέπειτα στον Βουδισμό. Ο Carl Jung εμπνεύστηκε βαθύτατα από αυτά: ζητούσε από τους ασθενείς του να ζωγραφίζουν μάνταλα και τα χρησιμοποιούσε για να τους διαγνώσει. Πίστευε ότι μέσα στην συμμετρία και στα σχήματα μπορούσε να βρει μια ακολουθία, να βγάλει νόημα πίσω από την χρήση των διάφορων σχεδίων που τα αποτελούσαν. Η μοναδικότητα που εμφανιζόταν ήταν για εκείνον στην ουσία το άτομο.
Αυτή η καθαρή γεωμετρικότητα έχει κάτι όντως το ολοκληρωτικό και καθησυχαστικό· δεν μπορώ να το περιγράψω διαφορετικά. Επιπλέον η ιδέα της επανάληψης και της επέκτασης όπως και το ένα σημαντικό κέντρο, ταιριάζουν γάντι στην γενεαλογία.
Και, βέβαια, τα μάνταλα μπορούν να είναι πολύ όμορφα.
Συμβολισμοί
Οι συμβολισμοί πίσω από την γενεαλογία όπως το μάνταλα θα μας βοηθήσει να τους δούμε είναι πολλοί, και σίγουρα θα είναι θα είναι διαφορετικοί για τον καθένα. Αυτοί που διαλέγω, αυτοί που με ενέπνευσαν προσωπικά, είναι οι παρακάτω:
Ισότητα άντρα-γυναίκας
Μια οποιαδήποτε προ-προγιαγιά είναι το ίδιο σημανική με τον οποιονδήποτε προ-προπαππού…
Υποτίμηση της αξίας του επώνυμου.
Γιατί θα μπορούσε κάποιος, κάπου, να ήταν γυναίκα. Και τότε θα είχα διαφορετικό επώνυμο. Το οποίο θα θεωρούσα εξ ίσου σημαντικό με αυτό που έχω τώρα.
…ακόμα και αν από αυτόν τον προ-προπαππού έχω πάρει το επώνυμο μου.
Αποσύνδεση της οικογενειακής ιστορίας με την ιστορία του επωνύμου.
64 πρόγονοι, 64 ονόματα (εκτός κι αν έχουμε επιμιξίες που αναφέραμε πιο πάνω). Ένα υπερισχύει. Γιατί;
Οι 64 αυτοί άνθρωποι τους οποίους συνέδεσε η υπάρξη σου 170 χρόνια μετά την γέννηση τους, είναι όλοι το ίδιο υπεύθυνοι για την ύπαρξη σου σήμερα.
Ανάδειξη της αξίας του τοπικών ριζών και της μετανάστευσης. Κατάργηση της εθνικής ψευτοψωροπερηφάνιας.
Αν συμπλήρωνα το δικό μου μάνταλα, το ένα τέταρτο θα είχε πολύ «Σμύρνη» μέσα το οποίο θα χανόταν στα βάθη της Τουρκίας (και ποιος ξέρει πού αλλού… ήταν και η Σμύρνη η “Νέα Υόρκη της Ανατολικής Μεσογείου”) και το μισό θα είχε «Αυστραλία», αλλά σιγά-σιγά αυτό θα γινόταν, όσο πιο πίσω πηγαίναμε, σε Αγγλία ή και Ουαλία, αν οι πηγές μου είναι έγκυρες. Ξανά, ποιος ξέρει τι άλλο.
Ποιος ξέρει από ποια 64 διαφορετικά μέρη του κόσμου κατάγομαι;
Έλληνας γεννιέσαι ή Έλληνας γίνεσαι; Χμ… Καλή ερώτηση. Ο πατέρας μου πήρε ελληνική υποκοότητα αφού ζούσε στην Ελλάδα κάτι περισσότερο από 20 χρόνια, οπότε, αυτός τι είναι, Αυστραλός ή Έλληνας; Αντίστοιχα, πολλοί μετανάστες δεύτερης γενιάς, μικροί και μεγάλοι, επιλέγουν να είναι έλληνες γιατί μεγάλωσαν ή και γεννήθηκαν εδώ. Κατα πάσα πιθανότητα, τα παιδιά τους — η τρίτη γενιά– θα αναζητήσουν τις ρίζες που οι παππούδες τους εγκατέλειψαν εξ ανάγκης, ενώ οι ίδιοι θα είναι πλέον έλληνες με τα όλα τους. Αυτό έχει συμβεί άπειρες φορές στην ιστορία της Ελλάδας. Πριν τις αλβανικές μεταναστεύσεις στις αρχές του ’90, είχαν υπάρξει πολλές άλλες πριν πολλούς αιώνες. Το ίδιο και με τους Μικρασιάτες, οι οποίοι αντιμετωπίστηκαν όταν ήρθαν εδώ σαν Τούρκοι και τώρα περηφανεύονται σε πολλές περιπτώσεις για την «μακεδονικότητα» τους, ακόμα και αν οι οικογένειες τους δεν ζουν παρα για 2-3 γενιές στην Μακεδονία, από το 1922 και μετά. Αντίθετα, μπορεί να υπονομευτεί ή να περιοριστεί η προσφυγική τους ιστορία από τους ίδιους, καθώς θα προτιμήσουν να νιώθουν απόγονοι των Μακεδόνων του Αλέξανδρου παρα Πόντιοι, Μικρασιάτες, Καπαδόκες κτλ… Άλλωστε, πρέπει να υπάρχει υψηλή εθνική φρόνηση κόντρα στους απειλητικούς FYROMίτες ή όπως αλλιώς θέλετε να τους πείτε… απλά να θυμάστε ότι μπορεί αυτοί να είναι πιο μακεδόνες από τους μακεδόνες. Όχι ως απόγονοι του Αλέξανδρου ή κάποια τέτοιο θλιβερό παραπλανημένο συμπέρασμα, λες κι οι Έλληνες είναι απόγονοι του Αλέξανδρου, όχι: πιο μακεδόνες από τους μακεδόνες γιατί οι οικογένειες τους μπορεί να μένουν στην Μακεδονία, στην περιοχή που λεγόταν Μακεδονία, για αιώνες. Αν αυτό ακούγεται προβοκατόρικο, τα κατάφερα.
Βέβαια, δεν είναι μόνο οι Μακεδόνες, Αλβανοί, οι Πόντιοι ή πιο πρόσφατοι μετανάστες που αποφάσισαν ότι η Ελλάδα είναι η χώρα τους. Βλάχοι, Αρβανίτες, Βορειοηπειρώτες, Φραγκοσυριανοί (και άλλοι καθολικοί νησιώτες) και πολλοί άλλοι οι οποίοι ήταν και είναι Έλληνες με τα όλα τους, πλέον έχουν μια γεύση μειονότητας στο Ελληνικό κράτος που τόσο προσπαθεί αυτή την στιγμή να διατηρήσει την καθαρότητα του και την Μοναδική Ιστορία του. Στον βωμό του μίσους, των διακρίσεων και των εθνικών κόμπλεξ, θυσιάζουμε ο καθένας την ίδια μας την οικογενειακή παράδοση. Δεν έχουμε ΙΔΕΑ της ιστορίας μας και έτσι πιστεύουμε το πρώτο απλοϊκό παραμύθι! ΑΥΤΟ είναι η εθνική ταυτότητα: η ισοπέδωση, η απλοποίηση. Είναι ένα μαντρί με γνώμονα τον ελάχιστο κοινό παρονομαστή της ιστορικής άγνοιας. Και όντας ιστορικά αδαείς, μαθαίνουμε να μην σεβόμαστε ή ακόμα να μισούμε, ξανά και ξανά, γενιά παρα γενιά, το διαφορετικό — ένα διαφορετικό με το οποίο σαφώς μπορεί να έχουμε κοινές ρίζες ή ακόμα και να καταγόμαστε από αυτό, λιγότερο ή περισσότερο. Σοφά ήταν τα λόγια του George Bernard Shaw: “Patriotism is, fundamentally, a conviction that a particular country is the best in the world because you were born in it.”, «ο πατριωτισμός είναι, θεμελιακά, η πεποίθηση ότι μια χώρα είναι η καλύτερη στον κόσμο επειδή εσύ γέννηθηκες σ’αυτήν.»
Μια καλύτερη εικόνα της οικογενειακής ιστορίας του καθενός μας μπορεί να μας βοηθήσει να είμαστε λίγο πιο σκεπτικοί προς στους εθνικούς εξωραϊσμούς και στις κιτς απλοποιήσεις, να δούμε ότι ο τόπος της γέννησης μας είναι σημαντικός για την ταυτότητα μας αλλά δεν αποτελεί παρα ένα σημείο στον χρόνο και στον χώρο ο οποίος είναι σημαντικός για εμάς μόνο γιατί είναι ο δικός μας τόπος γέννησης. Και στην εποχή που διανύουμε και που έρχεται, ας μην αφήσουμε η προφορική ιστορία, των μετακινήσεων, του πόνου, της συνύπαρξης και της περιπλοκότητας να χαθούν κάτω από το βάρος των εποποιιών.
Μην αφήνεις κάποιους άλλους να σου επιβάλουν τις ρίζες σου: ανακάλυψε τες μόνος σου ή μόνη σου.
Οι ρίζες μπλέκονται, το παρελθόν είναι μυστήριο και περίπλοκο.
Βέβαια, τα παραπάνω δεν είναι εύκολο να πραγματωθούν. Όσο πιο πίσω πάμε, τόσο πιο γεωμετρικά δύσκολο γίνεται να τους καταμετρήσουμε και να βρούμε τα ίχνη όλων! Ίσως στις επόμενες γενιές, τώρα που καταγράφουμε τα πάντα, να είναι πιο εύκολο για τα εξασέγγονα μας (αν έχουμε, βέβαια, γιατί είναι και το δημογραφικό…) να μας βρουν. Όμως σπάνιες είναι οι περιπτώσεις ανθρώπων που ζουν τώρα να ξέρουν από που κατάγονταν οι πρόγονοι των προπαππούδων τους. Σπάνια μπορούμε να πάμε πάνω από έναν αιώνα πίσω, πόσο μάλλον δύο, τρεις… Αυτό το μυστήριο, όσο απαγορευτικό είναι, άλλο τόσο αξίζει να το ενστερνιστούμε και στο μάνταλα αυτό φαίνεται… η 7η γενιά μπλέκεται μεταξύ της και αρχίζει το πράγμα να σκουραίνει(;) αισθητά. But that’s just the way it is.
Σαν βγεις στον πηγαιμό για το Παρελθόν…
Δημιουργική ελευθερία.
Θεωρώ πολύ σημαντικό να μπορούμε οποιαδήποτε έκφανση της ζωής να την χρωματίζουμε και να την ομορφαίνουμε όπως ο καθένας νομίζει, ο καθένας να έχει την ελευθερία να δημιουργεί ακόμα και με τα πιο απλά πράγματα.
Τα μάνταλα δεν έχουν πολλούς κανόνες και είναι απλά. Πιστεύω πως δεν χρειάζονται ιδιαίτερες καλλιτεχνικές ικανότητες για να εμπνευστεί κανείς και να γεμίσει το δικό του γενεαλογικό μάνταλα όπως γουστάρει.
To δυσκολότερο για όποιον θελήσει να κάνει την γενεαλογία του μάνταλα, με διαφορά, θα είναι να του δώσει ψύχη και υπόσταση, να είναι ένα έργο τόσο όμορφο, όσο και πλήρες νοήματος, μία πολιτιστική αναπαράσταση η οποία θα αναπαριστά ικανοποιητικά την δική του ιστορία.
Μας έχω εμπιστοσύνη.
Ορίστε ένα κενό μάνταλα στο κυκλικό σχήμα της δεύτερης εικόνας. Εκτυπώστε το, ή ανοίξτε το στο Photoshop και…
…καλές δημιουργίες!
Χρωματίστε με, ζωγραφίστε με, συμπληρώστε με, κάντε με δικό σας...
Καθίστε μια στιγμή και σκεφτείτε πόσες εκκλησίες υπάρχουν στην Ελλάδα. Άγιες Φωτεινές, Άγιοι Σώστες, Άγιοι Γεώργιοι, Δημήτριοι, Βαρβάρες, Ιωάννηδες, Θεράπωντες, Νεκτάριοι… Μικρές, μεγάλες, τεράστιες, συνοικιακές, αρχάιες, νέες, πέτρινες, τσιμεντένιες, άγνωστες, διάσημες, διαλυμένες, πλούσιες, φτωχές, κιτς, γραφικές, όμορφες, άσχημες…
Κάποτε, η εκκλησία ήταν το κέντρο του χωριού ή της πόλης, ήταν ο τόπος συνεύρεσης των ανθρώπων. Θα πήγαιναν εκεί για να μάθουν το κουτσομπολιό αλλά και για να αποδώσουν τον φόρο τιμής στον Χριστό, να παρακολουθήσουν την λειτουργία ή το μυστήριο. Ήταν αναπόσπαστο μέρος της κοινωνικής και πνευματικής ζωής του τόπου για αιώνες — για να μην πω για σχεδόν δύο χιλιετίες, από την εποχή που ο Χριστιανισμός πάτησε το πόδι του γερά στην Ελλάδα για να αντικαταστήσει την Ελληνιστικό-ρωμαϊκή κουλτούρα. Αυτό μου ακούγεται λάθος γιατί ουσιαστικά η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία ήταν που θεσμοποίησε τον Χριστιανισμό στην Ελλάδα αλλά αυτή η ιστορία δεν είναι του παρόντος. Κάποτε η εκκλησία και ο χριστιανισμός, και μην πάτε πολύ πίσω, ακόμα και 30 χρόνια φτάνουν, ισοδυναμούσαν με την ελληνική κουλτούρα. Οι Έλληνες ήταν όλοι χριστιανοί και μάλιστα με έναν τρόπο τον οποίο δεν συναντάς εύκολα αλλού. Δεν θα ξεχάσω όταν ήμουν μικρός και με εντυπωσίαζε ότι το 99% των ανθρώπων που έμεναν στην Ελλάδα ήταν Χριστιανοί Ορθόδοξοι, μεταξύ τους περήφανα κι εγώ, όπως σε όλα τα παιδιά αρέσουν αυτές οι ξεκάθαρες υποθέσεις σχετικά με οτιδήποτε συμβαδίζει με τους τρόπους των γονιών τους. Αχ, παιδική αθωότητα… Οι Έλληνες μπορεί να μην ήταν θρήσκοι, να πήγαιναν να κοινωνήσουν κάθε Κυριακή, αλλά θα έκαναν τον σταυρό τους όταν πέρναγαν μπροστά από μια εκκλησία, δεν θα έβριζαν καθόλου εύκολα τα Θεία και άλλα πολλά που εύκολα μπορούμε να φανταστούμε όλοι μας.
Όσοι ξέρετε τις απόψεις μου, θα ξέρετε ότι είμαι πηγαία αντίθετος σε οποιαδήποτε οργανωμένη θρησκεία ειδικά με τον τρόπο που έχει οργανωθεί για αιώνες για να καταπιέζει ηθικά και να ελέγχει τους πληθυσμούς. Όμως όταν η θρησκεία είναι μέρος της κουλτούρας τοσο αναπόσπαστα όπως είναι τώρα στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου (πού θα ήταν οι άραβες χωρίς Ισλάμ; πού θα ήταν οι ινδοί χωρίς Ινδουισμό; πού θα ήταν οι έλληνες χωρίς Χριστιανισμό;) αναρρωτιέμαι τι μπορεί να μείνει αν αφαιρέσουμε την θρησκεία από έναν λαό, η οποία, ευτυχώς ή δυστυχώς, δρα και ως μια συνεκτική κόλλα για τους ανθρώπους, όπως δρα η εθνικότητα ή η γλώσσα. Ας μην ξεχνάμε ότι στην ανταλλαγή πληθυσμών του 1922-24 (την οποία έχω πολύ φρέσκια γιατί πήγα σε μια εξαιρετική έκθεση στο μουσείο Μπενάκη και στις προβολές δυο ντοκυμανταίρ: Σμύρνη, η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης και Διωγμός και ανταλλαγή πληθυσμών Τουρκία Ελλάδα: 1922-24. Δυο μπράβο στην κα. Μαρία Ηλιού, στον Αλέξανδρο Κιτρόεφ και σε όλους τους συντελεστές. Καιρός είναι εμείς της τρίτης γενιάς να ανακαλύψουμε τις ρίζες μας επιτέλους και να αποτινάξουμε τον μύθο της Μοναδικής Ιστορίας μια και καλή) τα κριτήρια της ανταλλαγής ήταν θρησκευτικά· μέχρι ένα σημείο πολύ αμφιλεγόμενο, η θρησκεία κρίνεται ταυτόσιμη με την εθνικότητα.
Κάποτε οι παπάδες και οι μητροπολίτες ήταν αρχηγοί και σύμβολα, όπως ήταν ο Χρυσόστομος για τους Έλληνες της Σμύρνης. Ήταν πνευματικοί ηγέτες και αναπόσπαστα μέρη της κοινωνίας. Δεν μπορώ να ξέρω αν τιμούσαν την θέση τους ή όχι, πάντως δεν ήταν στην θέση που βρίσκονταν σήμερα: η ύπαρξη τους είχε πραγματικό νόημα γιατί ο κόσμος πίστευε στην ανάγκη τους και στο υπερβατικό, το εξαιρετικό το οποίο εκπροσωπούσαν.
Σήμερα, οι παπάδες μόνο χρήσιμοι δεν είναι, ούτε καν συμβολικά. Αυτό το σάπιο σύστημα που λέγεται Εκκλησία της Ελλάδος που ούτε έχει οποιαδήποτε σχέση με τις (όποιες) ηθικές αρχές του Χριστιανισμού ούτε κατα οποιαδήποτε τρόπο αντανακλά τις ανάγκες και τις αρχές της κοινωνίας, αργοπεθαίνει, όπως η οργανωμένη θρησκεία πεθαίνει εδώ και καιρό στις νεοφιλελεύθερες χώρες. Για να μην αναφέρω την αμύθητη περιουσία της που λέγεται ότι θα έφτανε ακόμα και για να ξεπληρώσει το ελληνικό χρέος. Συντηρείται μόνο από τους διόλου ευκαταφρόνητους αριθμούς συντηρητικών/φοβισμένων ηλικιωμένων οι οποίοι ποτέ δεν έμαθαν να ψάχνουν την σωτηρία του σώματος, της ψυχής και της ελευθερίας τους παρα μόνο εκ των έξω.
Οι νεώτερες γενιές δεν αντιπροσωπεύονται από την εκκλησία πια. Δεν ξέρουν τα ευαγγέλια, βαριούνται στους αγιασμούς, δεν πιστεύουν στον Χριστιανικό τριαδικό Θεό αλλά μπορεί να πιστεύουν σε κάτι άλλο το οποίο να αποκαλούν Θεό, σε μια δική τους προσωπική κοσμοθεωρία. Όλο και περισσότεροι νέοι και όχι και τόσο νέοι πια δεν πάνε στην εκκλησία, ούτε καν μέσα στο Πάσχα, επιλέγοντας να είναι πιο δημιουργικοί και λιγότερο παραδοσιακοί. Οι γονείς όλο και λιγότερο βαφτίζουν τα παιδιά τους με χριστιανικά ονόματα, επιλέγοντας αρχαιοελληνικά ή συνδυαστικά. Μιλώντας για την Αρχαία Ελλάδα, αυτή αντικαθιστά όλο και περισσότερο τα χρόνια του χριστιανισμού για τους Έλληνες ως την εκ των πραγμάτων ιστορία τους. Τι δόξα έχει να προσφέρει στον απλό Έλληνα η σύνδεση με το χριστιανικό του και με το υπο συμβίωση με άλλα έθνη και θρησκείες υπο την Οθωμανική Περίοδο παρελθόν; Ξεχνάει τα 1500+ χρόνια τα οποία ήταν χριστιανός και δημιουργεί την ιστορική του αντίληψη ως απόγονος του Περικλή, του Αλέξανδρου, του Leonidas και του Πλάτωνα. Η χριστιανική σημαία του πλέον συμβολίζει και την Αθηναϊκή Συμμαχία, την Αττική Διάλεκτο και την περικεφαλαία.
Από αυτή την σύγχυση και την ανάδυση μιας νέας Ελληνικής ταυτότητας με πολύ περισσότερη έμφαση σε αρχαιοελληνικά στοιχεία και μια στροφή μακριά από την πολύ πιο πρόσφατη παράδοση (δηλαδή, από το τι έκαναν οι προπαππούδες και οι παππούδες μας) ο μόνος πραγματικός ηττημένος είναι η Χριστιανική πίστη. Για να επιστρέψω λοιπόν στο πώς ξεκίνησα αυτό το κείμενο:
Τι θα απογίνουν οι εκκλησίες αν οι Έλληνες πλέον είναι Χριστιανοί μόνο για να κρατάνε τα προσχήματα;
Είχα την παραπάνω απορία όταν κατάλαβα ότι οι εκκλησίες, όπως τα πάντα, είναι εφήμερες, και οι περισσότερες χτίσηκαν όταν οι ανάγκες και τα τα πιστεύω των Ελλήνων ήταν τελείως διαφορετικά. Σίγουρα η κοινωνία σε κάποια φάση θα σταματήσει να τις χρησιμοποιεί εντελώς ως ναούς του Χριστιανισμού, αφού όπως φαίνεται η κοινωνία δεν θα χαρακτηρίζεται πια παρα ελάχιστα και επιφανειακά από την χριστιανική ταυτότητα. Ακόμα κι αν οι Έλληνες παραμείνουν κατα κώρον χριστιανοί στις πεποιθήσεις τους, αυτός ο Χριστιανισμός θα έχει προτεσταντοποιηθεί/εξατομικευθεί ακόμα περισσότερο και δεν θα χρειάζονται εκκλησίες ή παπάδες.
Φανταστείτε την αγαπημένη σας εκκλησία σε 50 ή 100 χρόνια. Αν μέινετε στην Ελλάδα στις δύσκολες εποχές που έρχονται, πιστεύετε ότι τα παιδιά σας (αν κάνετε), τα εγγόνια ή τα δισέγγονα σας, θα έχουν το οποιοδήποτε ενδιαφέρον να πάνε στην εκκλησία; Μάλλον θα είναι εγκαταλειμμένη και θα έχει πέσει σε αχρηστία προ πολλού. Σε τι κατάσταση θα είναι αυτή; Γκρεμισμένη, μουχλιασμένη, με τα χρυσά της κλεμμένα προ πολλού και το εσωτερικό της βανδαλισμένο από τα πεινασμένα και αγανακτησμένα πλήθη; Είναι μια πιθανότητα.
Δεν είναι κρίμα όλες οι χιλιάδες, για να μην πω δεκάδες χιλιάδες, εκκλησίες στην Ελλάδα να έχουν βρει μια παρόμοια μοίρα αχρηστίας και εγκατάλειψης; Είναι χρήσιμοι χώροι οι οποίοι θα μπορούσαν να εκμεταλλευθούν διαφορετικά. Τι άλλες χρήσεις μπορούν να έχουν;
Μερικές ιδέες:
Να γκρεμιστούν ώστε οι χώροι που καταλαμβάνουν να αξιoποιηθούν διαφορετικά. Ελπίζω όχι με την δημιουργία εμπορικών κέντρων ή ναούς στην καινούργια παγκόσμια θρησκεία, στον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό. Ίσως ερευνητικά κέντρα, πάρκα, σχολεία; Οι ιδέες πολλές και οι δυνατές χρήσεις περισσότερες.
Κάποιες σαφώς να γίνουν μουσεία. Δεν μπορούν ΟΛΕΣ να γίνουν μουσεία, πάντως, και αν κρίνω από την σημερινή κατάσταση των μουσείων στην επικράτεια, αυτό ίσως να καταδικάσει το μέλλον τους χειρότερα από κάθε άλλη πιθανή επιλογή.
Ουτοπική πρόταση Ι: μετατροπή των εκκλησιών σε τόπους ενημέρωσης σχετικά με τα φαινόμενα αυθυποβολής και διαχωρισμού που δημιουργούν οι θρησκείες («εγώ έχω δίκιο, όχι εσύ»), κατ’ επέκταση πώς όλες οι θρησκείες ουσιαστικά δίνουν διαφορετικό όνομα και υπόσταση σε κάτι το κοινό και άρα προσπάθεια εύρεσης και προβολής των κοινών σημείων των θρησκειών, infostands για την ενημέρωση σχετικά με μη-μονοθεϊστικές φιλοσοφίες και θρησκείες (ταοϊσμός, ζεν, βουδισμός, ινδουισμός, shinto, ανιμισμός) και διασυνδέσεις για περαιτέρω έρευνα στους εκάστοτε φορείς ή τον γκουρού της γειτονίας σας. Αυτή η ενημέρωση μπορεί να είναι και σε τοπικό επίπεδο.
Ουτοπική πρόταση ΙΙ: προαιρετικά με την επιλογή Ι, αλλά όχι σε αμοιβαία σύγκρουση μεταξύ τους, να γίνουν οι εκκλησίες κέντρα ενημέρωσης σχετικά με καταπατήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, φυλετικής (gender & ethnicity) ανισότητας και άλλων παρόμοιων συμπεριφορών για την βοήθεια πάταξης τους. Όπως και η παραπάνω πρόταση, και αυτή η ενημέρωση μπορεί να είναι σε τοπικό επίπεδο.
Σε κάθε εκκλησία μπορεί να εγκατασταθεί έναTotal Perspective Vortex [1][2][3][4, ως προέκταση στο 3] με ειδικό επιτελείο αναπροσαρμογής ώστε το βασανιστήριο της πλήρης συνειδητοποίησης της ασημαντότητας του να γίνει χρήσιμη στον εκάστοτε άνθρωπο και να τον βοηθήσει να διοχετεύσει την ενέργεια που θα έρθει από την πλήρη αυτή συνειδητοποίηση σε χρήσιμες και όχι αυτοκαταστροφικές ενέργειες.
Μπορούν να γίνουν θεματικά cinema ή κλαμπ. Ειδικά οι μεγάλες εκκλησίες θα μπορούσαν να έχουν μεγάλη επιτυχία έτσι.
Πού ξέρεις; Μπορεί ο Χριστιανισμός παγκοσμίως να ξεκινήσει μια εκστρατεία για να ξανακερδίσει τα χαμένα πλήθη. Θα γνωρίσουμε την Αντιμεταρρύθμιση Mk. II η οποία θα φέρει την θρησκεία στο πνεύμα της εποχής. Το δόγμα θα ψηφιοποιήσει τα ιερά κείμενα και θα τα μεταφράσει σε LOLspeak γραμμένο με greeklish, θα αντικαταστήσει οποιαδήποτε αναφορά στην Αγία Τριάδα με τις λέξεις “Τhe Force” και θα επανεκδόσει τα ανέκδοτα του Chuck Norris με τον Χριστό στην θέση του Chuck Norris, το αίμα του Χριστού θα είναι σφηνάκια Vodka Red Bull και το σώμα του πατατάκια με γεύση πίτσα. Οι ίδιες οι εκκλησίες θα έχουν μηχανήματα εικονικής πραγματικότητας στις οποίες θα τρέχει το MMORPG (Massive Multiplayer Online Religious Piety Game) Word of God στο οποίο οι πιστοί θα έχουν έναν Χριστιανό χαρακτήρα τον οποίο θα πρέπει να περάσουν από διάφορα στάδια ιεροσύνης. Οι άνθρωποι εξουσίας της Εκκλησίας θα αναδεικνύονται μέσω των highlevels τoυ παιχνιδιού και οι game masters θα είναι οι επίσκοποι και αρχιεπίσκοποι. H πρόοδος μέσα στο παιχνίδι θα γίνεται μέσω της εκπλήρωσης διάφορων χριστιανικών αποστολών όπως το να πλέκουν επιτάφιους, να ψέλνουν εκκλησιαστικούς ύμνους με interface α λα SingStar και Guitar Hero ή να αποστηθίζουν εδάφια της Παλιάς και Νέας Διαθήκης τα οποία μετά θα πρέπει να παίξουν με ένα σύστημα ηθικών επιλογών εμπνευσμένο από παλιά παιχνίδια ρόλων. Το PvP κομμάτι του παιχνιδιού θα έχει native σύνδεση και θα είναι πλήρως συμβατό με το World of Allahγια πραγματική θρησκευτική δράση. Το παιχνίδι θα μπορεί να συνεχιστεί και σε φορητές συσκευές, με τις οποίες οι παίχτες θα μπορούν να μαζεύουν XP κάνοντας τον σταυρό τους έξω από άλλες εκκλησίες εκτός της δικής τους με ειδικά achievements για τις απομακρυσμένες εκκλησίες. Ειδικά achievements θα υπάρχουν και για την τέλεση του ακάθιστου ύμνου, ενός ορισμένου αριθμού «Χριστός-ανέστη-αληθώς-ανέστη» καθώς και σε γιορτές αγίων. Φυσικά θα υπάρχει και σύστημα pay-to-win βασισμένο στα παραδοσιακά συγχωροχάρτια με ειδικά μπόνους για κονσόλες Word of God εγκαθεστιμένες σε μοναστήρια. Οι γυναίκες πιστοί θα έχουν δικαίωμα παιχνιδιού αλλά μόνο τις μέρες που δεν θα έχουν περίοδο· μην τα ισοπεδώσομε και όλα!
Highlevel παίκτης του Word of God μαζεύοντας XP στην φορητή του συσκευή.
Περισσότερες χρήσιμες προτάσεις για το επόμενο βήμα για τις εκκλησίες είναι ευπρόσδεκτες!
